Bashkëpunimi i Mehmet Pashë Derallës me krerët e kazasë së Gjilanit në kryengritjen e vitit 1912

Fitim Rifati

doi:10.58923/diskutime.v7i23.536

Autorët

Fitim Rifati

DOI:

https://doi.org/10.58923/diskutime.v7i23.536

Abstrakti

Gjilani me rrethinë në Kryengritjen e Përgjithshme Kundërosmane të vitit 1912, përkatësisht bashkëpunimi i krerëve të kësaj treve me Mehmet Pashë Derallën, është trajtuar në kuadër të zhvillimeve kryengritëse e politike në tërë Vilajetin e Kosovës, i cili jo vetëm që ishte qendër e atyre zhvillimeve, por edhe nxitës për shpërthimin e kësaj kryengritje edhe në kaza të Gjilanit dhe vise të tjera shqiptare. Prandaj në këtë studim ngjarjet kryesore, që e kanë karakterizuar Vilajetin e Kosovës, nuk ka qenë e mundur të anashkalohen në masë të madhe, ngase pa përfshirjen e tyre nuk do të mund të harmonizohej dhe paraqitej një përmbledhje më e plotë dhe argumentuese e kësaj teme hulumtuese-studimore. Situata politike që po e karakterizonte pjesën perëndimore të Vilajetit të Kosovës, reflektonte edhe në kaza të Gjilanit, që e bënte këtë kryengritje të zhvillohej e gërshetuar në binarët e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në Vilajetin e Kosovës dhe përgjithësisht viset shqiptare të kohës. Siç dihet, në këtë kohë kazaja e Gjilanit përfshinte territoret e qyteteve të sotme të Gjilanit, Kamenicës, Vitisë, disa pjesë të Prishtinës, Ferizajt, Kaçanikut e të Bujanocit, në përbërjen e së cilës shtriheshin më se 200 fshatra.

Fjalët kyçe:

Gjilani, Vilajeti i Kosovës, Mehmet Pashe Derralla

Shkarkimet

Download data is not yet available.

References

Kryengritja shqiptare e vitit 1912 në dokumente serbe (në tekstin e mëtejmë: Dokumente serbe...), Përgatitur nga Zekeria Cana, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2008, f. 69.

Aliriza Selmani, Gjilani me rrethinë (1908-1912), Lidhja e Historianëve Shqiptar “Ali Hadri”, Prishtinë, 1998, f. 211.

Dokumente serbe..., f. 144.

Dokumente franceze për Shqipërinë dhe shqiptarët më 1912, Vëllimi I (në tekstin e mëtejmë: Dokumente franceze I...), zgjodhi, përgatiti dhe redaktoi Prof. dr. Muhamet Shatri, Instituti i Historisë – Prishtinë, Prishtinë, 2004, f. 113.

Arkivi i Institutit të Historisë në Tiranë (në tekstin e mëtejmë: AIHT), Vj-22-15-155, Raport i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar Ministrisë së Punëve të Jashtme (në tekstin e mëtejmë: MPJ) në Vjenë, 11 prill 1912.

Dokumente serbe..., f. 147.

AIHT, Vj-22-16-1648, Raport i zëvendëskonsullit austro-hungarez në Mitrovicë dërguar MPJ në Vjenë, 8 prill 1912; Dokumente serbe..., f. 155-156; Dokumente italiane për Lëvizjen Kombëtare gjatë gjysmës së parë të vitit 1912, hulumtuan, përzgjodhën dhe përgatittën: Prof. dr. Ramiz Abdyli dhe Prof. dr. Muhamet Shatri, Arkivi i Kosovës, “VJETAR”, nr. XXIX-XXX, Prishtinë, 2003, f. 261-262.

AIHT, Vj-22-13-1358, Informacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar MPJ në Vjenë, 1 maj 1912; A. Selmani, vep. e cit., f. 213.

Dokumente serbe..., f. 150.

Po aty, f. 164.

Po aty, f. 222.

Po aty, f. 204.

Zekeria Cana, Lëvizja Kombëtare Shqiptare në Kosovë 1908-1912, Rilindja, Prishtinë, 1979, f. 218.

AIHT, Vj-22-11-1104, Telegram i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar MPJ në Vjenë, më 8 shkurt 1912.

Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve – Shkup, Veprimtaria atdhetare e Hasan Prishtinës (dokumente), Përzgjedhjen dhe redaktimin: Skender Asani, Mehmet Prishtina, Sefer Tahiri, Shkup, 2012, f. 49; Ramiz Abdyli, Lëvizja Kombëtare Shqiptare (1911-1912), Libri 2, Instituti i Historisë – Prishtinë, Prishtinë, 2004, f. 137.

AIHT, Vj-22-2-235, Raport sekret i konsullit austro-hungarez në Selanik dërguar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, 31 janar 1912.

AIHT, Vj-22-6-609, Urdhër rezervat drejtuar konsullit të përgjithshëm në Selanik dërguar MPJ në Vjenë, 25 janar 1912.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave të Shtetit, Hasan Prishtina (Përmbledhje dokumentesh) 1908-1934, Përgatitur nga Kujtim Nuro dhe Nezir Bato, “8 Nëntori”, Tiranë, 1982, f. 51-55; Hasan Prishtina, Nji shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqyptare të vjetit 1912, Rrokullia, Prishtinë, 2009, f. 7-12.

Naim Halimi, Lëvizja Kombëtare Shqiptare në trevën e Karadakut (1908-1912), Kumanovë, 2001, f. 224-225.

Z. Cana, vep. e cit., f. 209.

N. Halimi, vep. e cit., f. 225.

Dokumente italiane për LK gjatë gjysmës së parë..., f. 280.

Nevila Nika, Përmbledhje dokumentesh mbi kryengritjet shqiptare (1910-1912), Instituti i Historisë – Prishtinë, Prishtinë, 2003, f. 203.

Dokumente serbe..., f. 148 dhe 165.

Po aty, f. 181.

A. Selmani, vep. e cit., f. 216-217.

Akademia e Shkencave e Shqipërisë & Instituti i Historisë (grup autorësh), Historia e Popullit Shqiptar II – Rilindja Kombëtare vitet 30 të shek. XIX-1912, Tiranë, 2002, f. 468- 469.

Dokumente serbe..., f. 170-174.

Po aty, f. 192. 209 Po aty, f. 183.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 234.

AIHT, Vj-22-20-2095, Raport i konsullit austro-hungarez në Mitrovicë dërguar ambasadës së Austro-Hungarisë në Stamboll, 18 qershor 1912.

AIHT, Vj-22-10-1027, Raport i ambasadës austro-hungareze në Stamboll dërguar MPJ në Vjenë, 24 qershor 1912.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 236-237.

Dokumente serbe..., f. 256.

Agjencia Shtetërore e Arkivave të Kosovës, fondi: Gazetat dhe revistat, Sadullah Brestovci, Idriz Seferi – kreshniku i Karadakut, fejton, “Rilindja”, Prishtinë, 26.1.1970, f. 9.

AIHT, Vj-22-5-581, Telegram i konsullit austro-hungarez në Prizren dërguar MPJ në Vjenë, 22 maj 1912.

N. Nika, vep. e cit., f. 223; Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë & Instituti i Historisë, Akte të Rilindjes Kombëtare Shqiptare (1878-1912), përgatitur nga Stefanaq Pollo dhe Selami Pulaha, Tiranë, 1978, f. 240.

Dokumente serbe..., f. 225.

Maliq Osi, Qëndrimi i parisë turkomane ndaj vendimeve të Junikut dhe të kryengritjes së përgjithshme shqiptare të vitit 1912, “Jehona”, nr. 7/1977, viti XV, OBP “Nova Makedonija”, Shkup, 1977, f. 879-890.

Dokumente serbe..., f. 218.

Po aty, f. 263.

AIHT, Vj-22-20-2033, Infromacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadës së Austro-Hungarisë në Stamboll, 11 qershor 1912.

Dokumente franceze I..., f. 140.

AIHT, Vj-22-20-2091-2092, Raport i nënkonsullit austro-hungarez në Mitrovicë dërguar ambasadës së Austro-Hungarisë në Stamboll, 11 korrik 1912.

Dokumente serbe..., f. 311; Ramiz Abdyli, Shtypi bullgar mbi Kryengritjen e Përgjithshme Shqiptare të vitit 1912, “Gjurmime albanologjike” – seria e shkencave historike, nr. 25-1995, Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 1997, f. 126.

Dokumente franceze I..., f. 154.

Sadulla Brestovci, Lëvizja Kombëtare në Kazanë e Gjilanit – Islam Pira (1861-1931), Instituti Albanologjik i Prishtinës, Prishtinë, 2008, f. 149.

A. Selmani, vep. e cit., f. 229-230.

Dokumente franceze I..., f. 190; R. Abdyli, vep. e cit., f. 296-297.

Dokumente serbe..., f. 354.

Eqrem bej Vlora, Kujtime (1885-1925), Përktheu nga gjermanishtja: Afrim Koçi, IDK- botim i tretë, Tiranë, 2012, f. 265; Udhëtime nëpër Ballkan (Kujtime nga jeta e Franc Baron Nopça), Pajisur me parathënie, shtojcë dhe përgatitur nga Robert Elsie, përktheu: Ilirjana Angoni, Plejad, Tiranë, 2007, f. 358; Ramiz Abdyli, Kryengritja e Përgjithshme e vitit 1912 dhe lëvizja e oficerëve, “Kosova” 24/25 2002/2003, Instituti i Historisë – Prishtinë, Prishtinë, 2003, f. 85-116; Stavro Skendi, Zgjimi kombëtar shqiptar 1878-1912, përkthyer nga Skënder Luarasi & Nestor Nepravishta, Phoenix & ShBLU, Tiranë, 2000, f. 385.

AIHT, Vj-22-1-131 & Vj-22-20-2090, Raporte të konsullit dhe nënkonsullit austro- hungarez në Mitrovicë dërguar MPJ në Vjenë dhe ambasadorit të Austro-Hungarisë në Stamboll, 18 korrik 1912; Dokumente serbe..., f. 360, 370 dhe 376.

Dokumente serbe..., f. 363; Dokumente ruse për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare më 1912 (në tekstin e mëtejmë: Dokumente ruse...), hulumtuan, përzgjodhën dhe përgatitën: Prof. dr. Muhamet Shatri dhe Prof. dr. Ramiz Abdyli, Instituti i Historisë – Prishtinë, Prishtinë, 2006, f. 147.

Dokumente serbe..., f. 364.

Dokumente franceze I..., f. 194.

AIHT, Vj-22-20-2031, Relacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadorit të Austro-Hungarisë në Stamboll, 12 korrik 1912.

AIHT, Vj-22-3-351, Raport i atasheut ushtarak të Austro-Hungarisë në Stamboll dërguar shefit të Shtabit të Përgjithshëm të ushtrisë austro-hungareze, 25 korrik 1912; Dokumente ruse..., f. 159-160.

R. Abdyli, pun. i cit., f. 85-116.

Dokumente serbe..., f. 373.

AIHT, Vj-22-13-1390, 22-13-1388, Telegrame të konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar MPJ në Vjenë, 20, 22 dhe 23 korrik 1912; Dokumente serbe..., f. 381.

AIHT, Vj-22-20-2028, Raport i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadorit të Austro-Hungarisë në Stamboll, 19 korrik 1912.

AIHT, Vj-22-2-203, Telegram i konsullit austro-hungarez në Selanik drejtuar MPJ në Vjenë, 26 korrik 1912.

Dokumente franceze I..., f. 198.

A. Selmani, vep. e cit., f. 235; Dokumente italiane për Lëvizjen Kombëtare gjatë gjysmës së dytë të vitit 1912, hulumtuan, përzgjodhën dhe përgatittën: Prof. dr. Ramiz Abdyli dhe Prof. dr. Muhamet Shatri, Arkivi i Kosovës, “VJETAR”, nr. XXXI-XXXII, Prishtinë, 2004, f. 226.

Po aty, f. 237.

Dokumente serbe..., f. 395. 247 Po aty, f. 397.

AIHT, Vj-22-6-655, Raport i konsullit austro-hungarez në Selanik dërguar MPJ në Vjenë, 20 korrik 1912; Dokumente franceze I..., f. 153; Dokumente serbe..., f. 384.

AIHT, Vj-22-19-1990, Raport i konsullit austro-hungarez në Manastir drejtuar MPJ në Vjenë, 30 korrik 1912.

N. Nika, vep. e cit., f. 271.

AIHT, Vj-22-20-2026, Relacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadës së Austro-Hungarisë në Stamboll, 28 korrik 1912; Dokumente franceze I..., f. 208; R. Abdyli, vep. e cit., f. 322.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 323; “Politika”, Beograd, 3041, 7/20, VII. 1912.

Po aty, f. 326.

N. Halimi, vep. e cit., f. 242.

AIHT, Vj-22-20-2026, Relacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadorit të Austro-Hungarisë në Stamboll, 28 korrik 1912.

Dokumente ruse..., f. 173.

Po aty.

Po aty, f. 178.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 327.

Dokumente serbe..., f. 416 dhe 434.

N. Halimi, vep. e cit., f. 238.

“Politika”, Beograd, 3052, 18/31. VII. 1912.

Dokumente serbe..., f. 428.

Dokumente franceze I..., f. 223.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 302; “Politika”, Beograd, 3061, 27.VII/10.VIII. 1912.

AIHT, Vj-22-84, Relacion i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar ambasadorit të Austro-Hungarisë në Stamboll, 5 gusht 1912.

A. Selmani, vep. e cit., f. 249.

AIHT, Vj-22-18-1878, Njoftim i përfaqësuesit austro-hungarez në Ferizaj dërguar MPJ në Vjenë, 29 korrik 1912; Dokumente serbe..., f. 447.

Dokumente serbe..., f. 436.

Po aty, f. 442.

Po aty, f. 447.

Dokumente italiane për LK gjatë gjysmës së dytë..., f. 255.

Dokumente franceze I..., f. 223.

N. Nika, vep. e cit., f. 286-288, 297.

Shukri Rahimi, Lufta e shqiptarëve për autonomi (1897-1912), Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i KSA të Kosovës, Prishtinë, 1978, f. 216.

A. Selmani, vep. e cit., f. 254-256.

N. Halimi, vep. e cit., f. 245.

Dokumente ruse..., f. 186.

Historia e Popullit Shqiptar II..., f. 489-490; Shaban Hashani, Ferizaj dhe rrethina 1873-1941, Ferizaj, 1998, f. 176.

A. Selmani, vep. e cit., f. 258-259; R. Abdyli, Shtypi..., f. 134.

Dokumente serbe..., f. 503.

Po aty, f. 469.

Dokumente franceze për Shqipërinë dhe shqiptarët më 1912, Vëllimi II, Zgjodhi, përgatiti dhe redaktoi: Prof. dr. Muhamet Shatri, Qendra e Studimeve Albanologjike – Instituti i Historisë-Tiranë, Toena, Tiranë, 2012, f. 97; Dokumente serbe..., f. 505.

R. Abdyli, vep. e cit., f. 370-371; A. Selmani, vep. e cit., f. 264.

“Politika”, Beograd, 3068, 2/15. VIII. 1912 & 3069, 3/16. VIII. 1912.

Dokumente franceze I..., f. 239.

AIHT, Vj-22-3-373, Telegram i konsullit austro-hungarez në Shkup dërguar MPJ në Vjenë, 14 gusht 1912.

ITShKShSh, Veprimtaria atdhetare e Hasan Prishtinës..., f. 78.

E. Vlora, Kujtime..., f. 278-282.

Dokumente franceze I..., f. 241.

AIHT, Vj-22-14-1402, Raport i konsullatës austro-hungareze në Shkup drejtuar MPJ në Vjenë, 8 shtator 1912.

Kasum Seferi, Islam Pira, Hamdi Kurteshi, Zeqë Pira, Fetah Sadovina, Xheladin Guri, Halim Remniku, Ramë Toplana, Musli Velekinca, Bislim Çaushi – Begunca, Zejnë Lubishta, Halim Begunca, Murtez Begunca, Emin Brestovci – Muhaxheri, Ramadan Busavata, Mulla Idrizi, Sadik Klaiqi, Jakup Gjakova – Çaushi, Fetah Goshica etj. Shih: S. Brestovci, vep. e cit., f. 152-198.