Gjetje te vjetra nga varreza mesjetare e kalasë se Dalmaces

Authors

  • Hëna Spahiu

Abstract

Në literaturën e deritanishme arkeologjike ka munguar një studim organik, ku të përfshiheshin té gjitha materialet e zbuluara né varrezën e Kalasë së Dalmaces. Kjo mungesë është bërë akoma më e ndjeshme edhe për një arësye tjetër, sepse këto materiale ndodhen të shpërndara nëpër muzetë e ndryshme brenda dhe jashtë shtetit dhe njëkohësisht të botuara në revista apo periodikë të huaj.2) Këto janë shkaqet që na shtyjnë të paraqesim një punim të tillë përmbledhës dhe
të japim një tablo të përgjithshme të gjithë lëndës arkeologjike, të zbuhiar në këtë varrezë. Kjo lëndë ka arritur tek ne nëpërmjet rrugësh të ndryshme. Ajo s'është gjë tjetër veçse një grumbullim i thjeshtë objektesh nga persona të ndryshëm, ë cilét në më të shumtën e rasteve kanë qenë amatore të arkeologjisë dhe vetëm
në raste të rralla spécialiste. E meta kryesore e këtyre materialeve është, sepse ato janë grumbulluar pa ndonjë kriter tëcaktuar, duke mos u shoqëruar nga asnjë lloj dokumentacioni. Kjo ishte gjendja në periudhën e paraçlirimit. Në vitet e mbasçlirimit këtu janë bërë disa ekspedita informative. Ekspeditën e pare të këtij Ilo ji në këtë varrezë e bënë në vitin 1952 arkeologët Hasan Ceka e Frano Prendi. Në verën e vitit 1956 u organizua një ekspeditë tjetër informative në varrezën e Kalasë së Dalmaces, në të cilën morën pjesë Frano Prendi dhe vetë autorja. Me këtë rast u eksplorua krejt varreza, si edhe ambientet për rreth saj. Në vitin 1961 u organizua këtu një ekspeditë tjetër jo më informative, por me karakter gërmimi. 3) Materialet arkeologjike, të fituara në këtë ekspeditë u botuan nga autorja e këtij punimi.4) Kjo ishte me pak fjalë mënyra se si ka qenë grumbulluar e gjithë lënda arkeologjike e kësaj varrezë në periudhat para dhe mbas çlirimit. Le të shohim se sishte emërtuar më pare kultura që përfaqëson kjo varrezë si dhe historikun e zbulimit tê saj. Kultura materiale që dha kjo varrezë njibet prej kohësh në literaturën arkeologjike me emrin «Kultura e Komanit». Këtë emër ajo e pat marre prej fshatit Koman që ndodhet në afërsi të varrezës. Por me kalimin e kohës ky emërtim filloi të humbasë kuptimin e tij të mëparshëm, mbasi objekte të kësaj kulture u zbuluan ed he në varreza të tjera mesjetare të vendit tonë. Zbulimi i varrezave të reja në qytetin e Krujës, në Bukël të lokalitetit të Shpalit dhe në fshatin Malaj
të Mirditës, në Shurdhah (Sarda Mesjetare) në lindje të qytetit të Shkodrës, si edhe i gjetjeve të tjera të veçuara i shtriu kufijtë e kësaj kulture prej lumit Drin, në Veri, deri në Durrës në Juge. Gjetje të kësaj kulture u zbuluan në mënyrë sporadike edhe në varrezën e Aflonës-Korfuz (Greqi).5) Fshati Koman gjendet në Shqipërinë e veriut, (Rrethi i Pukës), në bregun e majtë të lumit Drin, pothuajse përballë fshatrave Gushtë, Palaj e Bene, që
shtrihen në bregun e përtejmë të Drinit. Komani ndodhet 7 km. në veriperëndim të qytetit të Pukës dhe afërsisht 50 km. larg nga Shkodra. Në jugëperëndim të Komanit afërsisht 35 km. larg tij, dhe në të njëjtën luginë ndodhen rrënojat e qytetit mesjetar të Sardes (Shurdhahut), ku u zbulua këto vitet e fundit një
varrezë tjetër mesjetare e ngjashme me varrezën e Kalasë se Dalmaces. 6) Varreza shtrihet mbi një kurriz mali që ngrihet në juge të kalasë dhe përparon në drejtim veri-jugë deri në një gjatësi prej afro 300 m. Në literaturën arkeologjike
të mëvonshme varreza hyri me emrin e kalasë dhe vazhdoi të quhej varreza e Kalasë se Dalmaces. Ajo kufizohet nga veriu me majën e kalasë dhe nga jugu me Curin e Jolies. Në veri-perëndim të varrezës ndodhet fshati i Komanit kurse kufirin lindor të saj e shënojnë gërmadhat e tri kishave të Sh. Gjergjit, të Sh. Mëhillit dhe të Sh. Kollit.

Downloads

Download data is not yet available.

References

  1. Duhet të shënojmë se ky studim është kryer para disa vjetësh. Gjatë kësaj kohe, sidomos me zbulimin në këto vitet e fundit të disa varrezave të tjera varreza e Buklit — Mirditë, ajo e Shurdhahut dhe gjetje të ndryshme në pika të tjera, u pa e nevojshme që të bëhen objekt studimi dhe të zgjidhen disa çështje themelore, që lidhen me kulturën e hershme shqiptare Shih për këto: S. Anamali, Fr. Prendi, Vazhdimësia e kulturës Hire në kulturën e hershme

  2. mesjetare shqiptare, K.I.S.A. Tirane, 15-21 Nëndor 1962, f. 468-475, H. Spahiu, Diskutim. rreth kumtesës së S. Anamalit dhe F. Prendit Mbi vazhdimësinë e kulturës Hire. . . K.I.S.A.Tirane, 1962 f. 647-650.; S. Anamali, Problemi i kulturës së hershme mesjetare shqiptare në dritën e zbulimeve të reja arkeologjike, S. H. 1967, 2, f. 29-39 etj.

  3. Një pjesë e lëndës arkeologjike të kësaj varrezë ruhet në fondet e muzeut Arkeologjik-Etnografiktë Tiranës. Pjesa tjetër gjëndet në muzeun popullor të qytetit të Shkodrës. Kjo e fundit është kryesisht ajo lëndë arkeologjike, me origjinë nga varreza e Kalasë së Dalmaces, e cila ka qenë në ish koleksionet private të Jezuitëve dhe Françeskanëve në Shkodër. Lënda tjetër

  4. arkeologjike me prejardhje po nga kjo varrezë ndodhet sot jashtë vendit tonë në muzetë e Parisit, Berlinit dhe Vjenës.

  5. Në këtë fushatë gërmimesh merrnin pjesë arkeologët S. Anamali (Përgjegjësi i Ekspeditës) dhe H. Spahiu dhe D. Komata (student i vitit të fundit), Niazi Vadahej dhe Lavdërim Kaba (studente të vitit të III). Vizatimet dhe dokumentacionet e gërmimit u kryen nga skicografi» Naum Theodhosi.

  6. H. Spahiu, Gërmimet e vitit 1961 në varrezën e hershme mesjetare të Kalasë së Dalmaces, S.H, 1964,3, f. 71-96.

  7. H. Bulle, Ausgrabungen bei Aphione auf Korfu, Athenische Mitteilungen, 1934, f.59.

  8. D. Komata, Gjurmime në varrezën e Shurdhahut, S. H., 1967, 1, f. 127-135.

  9. J.G. Hahn, Reise durch die Gebiete des Drin und War dar, Wien 1867, f. 52-57.

  10. A. Degrand, Souvenirs de la Haute Albanie, Paris 1901, f. 249.

  11. L. Rei, Repertoire topobibliographique des antiquités de V Albanie, Albania 4, Paris 1932, f. 111, 112.

  12. P. Traeger, Mittheilungen und Funde aus Albanien në Zeitschift f«r Ethnologie, 1900, f. 44. Shënim: Kjo literature më poshtë do të jepet vetëm shkurrtimisht ZfW

  13. S. Anamali, Nekropoli i Komanit, Fryma 1933, 2, f. 86.

  14. Fr. Nopcsa, Archäologisches aus Nordalbanien, W. M.B.H. veli. XI. Wien, 1909, f. 86-87.

  15. H. Spahiu — D. Komata, Rezultatet e gërmimeve arkeologjike ne kalanë e Shurdhahut. M.S. A. Tirane, 1968, f. 58-69.

  16. J. Adami, Historia e rrugëve të Shqipërisë H, Rrugët e Shqipërisë në mesjetë dhe gjatë sundimit

  17. turk. B.SH.SH., 1953, 3, f. 28. Shënojmë se J.G. Hahni gjatë udhëtimit të tij në Shqipërinë e

  18. veriut ka kaluar pikërisht nëpër këtë rrugë dhe e ka përshkruar atë. Ai paraqet edhe një hartë,

  19. në të cilën janë shënuar vendet kryesore qysh prej nisjes së tij deri në fund. Shih: J.G.Hahn,

  20. Vep. e cit. harta është dhënë në fund të librit.

  21. P. Traeger, Begräbniss — Plätze und Tumuli in Albanien und Macédonien, Verhandlungen

  22. der Berliner anthropologischen Geselschaft, 1901, f. 47.

  23. A. Degrand, Vep. e cit. f. 249-2701

  24. A. Baldacci, Një zbulim arkeolâgjik i konsullit froncez A. Degrand në Shqipërinë e Veriut + Bolletino della Società Geografica Italiana, II, 1899, Ribotuar në Studi speciali albanesi voi. Ili, Roma 1937, f. 111-119.

  25. S. Reinach, Une nécropole en Albanie, në L'Antropologie, Paris 1901, f. 662-670. Reinahur shkruan se në muzeun Saint Germain in Laye të Parisit ndodhen gjithsej 89 objekte me numër inventari 35842-33930, kurse në të vërtetë, simbas listes së paraqitur prej Degrandit,. duhet të ishin 141 copë.

  26. Th. Ippen, Denkmäler verschiedener Altersstufen in Albanien, WMBH, vol. X Wien, 1907, f. 16-22 dhe Prehistoriçki nalaz in Albanije Glasnika Zemljskog Muzeja u Bosni i Hercegovina XIV, 1902, 3-4 (f. 550-552; 603-609).

  27. Th. Ippen, Denkmäler... f. 17.

  28. P. Traeger: Mitteilungen... f. 43-51; P. Treger, Begmbniss... 1901, f. 43-47.

  29. Fr. Nopcsa, Archäeologisches... f. 86-87.

  30. Idem. Beiträge zur Vorgeschichte und Ethnologie Nordalbaniens W.M.B. H., XII, Wien 1912, f. 190-198.

  31. L.M. Ugolini, Albania antica, I Roma-Milano, 1927, f. 39-68.

  32. Po aty, f. 50 fig. 38, f. 51, fig. 39.

  33. Po aty, f. 54, fig. 42.

  34. Po aty, f. 45-47, fig. 35, 36,37.

  35. P.Cl. Sestieri, Një vizitë në Muzeumin e Tiranës, Drini 1942, 7, f. 12-13; Figurât në fq. 11.

  36. L.M. Ugolini, Albania.,, f. 56-58, fi. 43.

  37. L. Rey, Repertoire...

  38. L. Niederle, Prispevky Vyvoji byzantskyh sperku ze IV-X stoleti, Praha, 1930.

  39. H. Bulle, Ausgrabungen . . .

  40. H. Zeiss, Avarenfunde in Corinth? Serta Hoffilleriana, Zagreb 1940.

  41. J. Werner, Slawische Bügelfibeln des 7, Jahrunderts, Reinecke Festschi ift, Mainz 1950.

  42. D. Mustilli, Uilliricita del popolo albanese, Revista d'Albania 1942, 1.

  43. M. Garasanin — J. Kovaçeviç, Pregled materijalne Kulture juznih Slovena u ranom srednjem veku, Beograd, 1950.

  44. J. Korosec, Datacija slovanskik Ostalin v okolici Skodra v Albaniji, Arheoloski Vestnik 1953, IV/1.

  45. M. Çoroviç — Ljubinkoviç, Metalni nakit bjelobrdskog tipa, Starinar, 1951 Nr. II.

  46. H. Ceka, Të cilës kohë janë vorret e Komaniti B.I.SH., 1949, 2, f. 89-93.

  47. E. Çabej, Mbishkrime unazash të Shqipërisë veriore, B.SH.SH., 1957, 2 dhe Nochmals die Ringinschriften aus Nordalbanien, Studi Salentini XIV.

  48. L. Ognenova, lliriiskijat ot Severna Albanije. Studia in honorem Acad. D. Decev, Sofia, 1958, dhe Nouvelle intepretation de I 'inscription «illyrienne» d'Albanie, B.C.H. LXXXIII, (1959).

  49. A. Degrand, Souvenirs. . . , figura në faqen 256.

  50. L.M. Ugolini, Albania. . . f. 40, Tab. XXV, fig. 30.

  51. H. Spahiu, Gërmime. . . f. 73-79.

  52. S. Anamali, H. Spahiu, Varreza e hershme mesjetare e Krujës S. H., 1963, 2, f. 16-22.

  53. Th. Ippen, Dankmäler. ... f. 17, fig. 25, 12, 14.

  54. Fr. Nopcsa, Beiträge. . . f. 197, fig. 81.

  55. Th. Ippen, Denkmäler. . . f. 19.

  56. Fr. Nopcsa, Beiträge. . . f. 198.

  57. H. Ceka, Të dies. . . f. 91.

  58. S. Anamali — H. Spahiu, Varreza. . . f . 18, dhe S. Anamali, La nécropole de Kruja et la civilisation du haut — moyenage en Albanie de Nord., S.A. 1964, 1 f. 155-156, Tab. III, nr. 1-3.

  59. 2) D. Mustili, La civiltà preistorica dell'Albania, Rivista d'Albania, II, 1940, f. 305-306.

  60. S. Reinah, Une nécropole. . . f. 667.

  61. L.M. Ugolini, Albania. . . , shënimi 1 në f. 65.

  62. Restaurimi i të gjitha objekteve të varrezës së Kalasë së Dalmaces është kryer në laboratorin e sektorit të arkeologjisë nga Namik Bodinaku.

  63. Th. Ippen, Denkmäler. . . f . 17, fig. 26, nr. 11.

  64. S. Islami, H. Ceka, Nouvelle données sur Vantiquite illyrienne en Albanie, S.A. 1964, I, f. 102, tab. XI, nr. 6.

  65. Materialet e Malit të Robit (Kavajë) janë të pabotuara.

  66. L.M. Ugolini, Albania. . . f. 50, fig. 38, nr. 11.

  67. Fr. Nopcsa, Beiträge. . . f. 198-199, fig. 85.

  68. Materialet e varrit të Klosit (Burrel) janë të pabotuara dhe ruhen në fondet e Sektorit të Arkeologjisë.

  69. Fr. Nopcsa, Beiträge. . . f. 198-199, fig. 86.

  70. L.M. Ugolini, Albania. . . f. 65, fig. 37 (varri F)

  71. A. Degrand, Souvenirs. . . tabela ne f. 264.

  72. S. Reinach, Albania... teksti ne f. 666; f. 669, fig. 21.

  73. Th. Ippen, Denkmäler. .. . 17, fig. 25, nr. 3, — sipër.

  74. S. Reinach, Une nécropole. . . f. 666, 669, fig. 21.

  75. Fr. Nopcsa, Beiträge. . . f. 197, fig. 80.

  76. L.M. Ugolini, Albania. . . f. 51, fig. 31, varri H.

  77. S. Reinach, Une nécropole. . . f. 665, fig. 3; Fr. Nopcsa, Beitrage. . . f. 195-, fig. 72.

  78. S. Anamali, H. Spahiu, Varreza. . ., f. 30-36.

  79. A. Degrand, Souvenirs. . . tabela në f. 258.

  80. Th. Ippen, Denkmäler. . . f . 17, fig. 26, nr. 12.

  81. Fr. Nopça, Beitrage. . . f. 194, fig. 68,69.

  82. Fr. Nopcsa, Archaeologisches. . . f. 86.

  83. S. Anamali — Një varrezë e mesjetës së hershme në Bukël të Mirditës. Në këtë vëllim f. 220.

  84. S. Anamali — H. Spahiu, Varreza. . . f. 43-46, tab. X-XI.

  85. Po aty f. 47-48.

  86. Po aty f. 49.

  87. Po aty, f. 50, fig. 15.

  88. Po aty,i. 51, fig. 16.

  89. Po at y, f. 51, fig. 16.

  90. Fr. Nopcsa, Arch&eologisches. . . f. 87, fig. 6d; Fr. Nopcsa, Beiträge... f. 194, fig. 61.

  91. P. Traeger, Mittheilugen. . . f. 47, fig. 29.

  92. H. Ceka, Të cilës. . . f. 89 e VY.

  93. P. Traeger, Begrâbniss. . . f. 47, fig. 30.

  94. Th. Ippen, Denkmäler. . . f. 19. Është dhënë vetëm teksti (mbishkrimi) i unazës.

  95. L.M. Ugolini, Une nécropole. . . f. 50, fig. 40.

  96. Po aty, f. 57.

  97. L.M. Ugolini, Une nécropole. . . f. 63.

  98. H. Krähe, Eine balkanillirische Inschrift, IF, XLVI, 1928, 183.

  99. H. Ceka, Të cilës. . . f. 90.

  100. Po aty, f. 90.

  101. H. Ceka, Mbishkrimet bizantine të Komanit dhe datimi i tyre; S. H., 1965, 4, f. 39-47 dhe literature e cituar prej tij.

  102. ; E. Çabej, Mbishkrime. . . f. 122-127.

  103. E. Çabej, Mbishkrime. . . f. 123-125.

  104. L. Ognenova «Iliriskijat» nadpis. . . f. 333-341.

  105. Një vit më vonë pò kjo autore i bën një interpreting të ri këtij mbishkrimi. Shih: B.Ç.H. LXXXII-1959, f. 749 vv.

  106. L. Ognenova, «Iliriskijat» nadpis. . . f. 335.

  107. Po aty, f. 338

  108. Po aty, f. 336,337.

  109. Cs. Dezsô", A bizanci fémmiivesség emlékei H, Antik Tanu'mänyok IV, 3-4, 1957, f. 256, tab. VI, nr. 3, 3a.

  110. H. Spahiu, Gërmimet. . . f. 86, Tab. V, nr. 10-14.

  111. S. Anamali, H. Spahiu, Varreza. . . f. 57-60.

  112. C. Praschniker, Në Archäologischen Forschungen im Albanien und Montenegro, Wien 1920 f. 22,23, përshkruan një varr me inventarin e tij të hapur në Lezhë. Në fig. 34 ai ka paraqitur një pjesë të inventarit. Tokëza në fjalë është paraqitur me kokë poshtë.

  113. Cs. Deszd, A. Bizanci... Antik Tanulmânyok I (1954) f. 113-114, Tab. VI.

  114. a) Cs, Dïszo A.Bizanci -.. IV, 3-4, 1957, f.256, Tab. III, 6, 6a, 7.

  115. L.M. Ugolini, Albania. . . f. 47, fig. 36 objekti i mesit ne rreshtin e dytë.

  116. A. Dsgrand, Souvenirs. . . tabela ne faqen 263 e dyta ne rreshtin e dytë.

  117. a) S. Anamali, H. Spahiu — Varreza. . . f. 53, fig. 17

  118. H. Spahiu, Gërmimet. . . f. 91, tab. V. 17.

  119. 3) F. Fiala, Die Ergebnisse der Untersuchung prähistorischer Grabhügel auf dem Glasinac im Jahre 1893: WMBH veil. Ill 1895, f. 10, fig. 21.

  120. A. Degrand, Souvenirs. . . tab. në f. 263 (e pesta në rreshtin e dytë).

  121. Fr. Nopcsa, Beiträgt. . . f. 196, fig. 74.

  122. S. Anamali H. Spahiu, Varreza. . . f. 54-55, fig. 19 e dyta lart.

  123. Fr. Nopcsa, Beitrage, f. 196, fi. 78.

  124. A. Degrand, «Souvenirs. . . , figura në faqen 261; S. Reinach, Vep. cit. f. 664, fig. 1.

  125. B. Jubani, Tri varëse ilire, përmbajtja dhe zhvillimi i tyre, S. H., 1967, 3, f. 175, Tab. I, 2c; III. 2.

  126. S. Islami, H. Ceka, Fr. Prendi, S. Anamali, Zbulime të kulturës ilire në luginën e Matit; B.SH.SH., 1955, 1, f. 131, Tab. nr. 3.

  127. S. Anamali, Problemi i kulturës. . . f. 37.

  128. H. Ceka, Të cilës. . . f. 91; Sh. Demiri, Arkeologjia dhe Autoktoniteti i Ilyro-Shqiptarëvey Illyria, 1935, 36, 1936, 37.

  129. S. Anamali, Fr. Prendi, Vazhdimësia. . . f. 468-475.

  130. H. Ceka, Të cilës. . . f. 91.

  131. S. Anamali, H. Spahiu, Varreza. . . f. 60.

  132. H. Spahiu, A ka gjurmë të kulturës avare ne lëndën e varrezave të hershme shqiptare.? 'Ilirët

  133. dhe gjeneza e shqiptarëve, Tirane 1969, f. 203-221.

  134. P. Traeger, Mittheilungen. . . f. 45.

  135. H. Ceka, Të cilës. . . f. 91, 92.

  136. S. Anamali, Problemi ikulturès. . . f. 31.

Downloads

Published

2023-08-24

How to Cite

Spahiu, H. (2023). Gjetje te vjetra nga varreza mesjetare e kalasë se Dalmaces. Iliria, 1(1), 227–262. Retrieved from https://albanica.al/iliria/article/view/2669

Issue

No. 1 (1971): Iliria

Section

Articles