Qyteti ilir i Lisit origjina dhe sistemi i fortifikimit të tij
Abstract
Sot ende nuk ekziston një mendim i përbashkët midis dijetarëve, në lidhje me origjinën e qytetit të lashtë të Lezhës, njohur nga tradicioni i shkruar historik me emrin Lis (Atccoç, Lissus), prej të cilit rrjedh, në pajtim me ligjet fonetike të shqipes edhe vetë emri i sotëm i qytetit Lesh, Lezhë. Ljubiç, Bauer, Hahn, Helonard Degrand, E. Mayer, Ipen, Flus, Prashniker-Shober, Skranton, Boma1 etj. duke u mbështetur në tekstin e Diodorit te Siqelisë, ku thuhet se Lisin e thèmeloi Dionizi plak, tiran i Sirakuzës2, e konsiderojnë këtë qytet të lashtë si koloni helene; kurse Lucius, Fortis Kataliniç, Myler, Beloh, Novak3 etj., duke evlerësuar
në mënyrë kritike dëshminë e sipërpërmendur, mendojnë se fjala Awrcrov ose AicroTQ tek Diodori duhet lexuar "Icrcrav, "Icotj ose sëpaku duhet kuptuar qyteti antik Isa në ishullin dalmatin të Visit, të cilin edhe pseudo-Skymni i mbështetur në autore shumë më të hershëm dhe të mirëbesueshëm si Timeu dhe Eratostheni,
e përmend ai koloni sirakuziane4. Historiografia shqiptate, duke mos u thelluar në këto pikëpamje të kundërta për çështjen e sipërthënë, e vuri këtë qytet në radhën e kolonive të vona helene të Adriatikut, kurse muret rrethuese të tij i mori si ndërtime të Dionizit plak të Sirakuzës 5. Ne nuk do té merremi kétu me shtjellimin e argumentave historike qé provojnè té kundértén, sepse kété e ka bére 30 vjet me pare. G. Novaku né studimin e tij mbi veprimtariné kolonizuese té Dionizit té Sirakuzés né Adriatik 6, por do té përpiqemi që, nëpërmjet té dhénave té reja arkeologjike té fituara nga gérmimet sistematike qé u bene né Lezhé né vitet 1968-70, té sjellim argumenta té tjera ne favor té gjenezés ilire té kétij qyteti dhe té pércaktojmé me saktési me té madhe veçoritë konstruktive stilistike dhe arkitcktonike té sistemit mbrojtés té tij.
Downloads
References
-
S. Gliubich, Nummographia dàlmata, «Oesterr. Geschichtsquellen» XI, Wien 1851, f.l 23-125* A. Bauer, Die Anfänge österreichischer Geschichte, «Archaeologisch-epigraphische Mitt» «XVni, Wien, 1895, f. 130; J.G. von Hahn. Albanesische Studien, Jena 1854, f. 92-93; H' Hecquard, Histoire et description de la Haute Albanie, Paris 1 857, f. 51 ; A. Degrand, Souvenirs de la Haute Albanie, Paris 1901, f. 176; Th. Ippen, Skutari und die Nordalbanische Kästenebene, Sarajevo 1907, f.55; E. Meyer, Geschichte des Altertums V? Stuttgart, Berlin 1913,
-
f. 162, 163; Fluss, në Pauly-Wissowa, «Real-Encyclopädie, d. classischen
-
Altertumswissenschaft», sv. Lissos; C. Praschniker — A. Schober, Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919, f. 14; R.L. Beaumont, Greek influence in the Adriatik, «Journal of Hellenic, Studies», LVI, 1936, f. 202-203; pò ai, Corinth, Ambracia, Apollonia, shih shtesën në JHS LXXII 1952, f. 68 v.;R.L. Scranton, Greek Walls, Cambridge 1941 f. 84.
-
Diodori, Bibliot, hist. XV 13, 4.
-
G. Novak, Kolonizatorsko djeloranje Dionizija Starijega na Jadranu, «Serta Hofiilleriana»,
-
, fq. 111-126 dhe literatura e cituar prej tij.
-
Geographi graeci Minores, ed. J. F. Gail vol. II Parisiis 1828, 411-413.
-
Historia e Shqipërisë, I, Tirane, 1959, f. 61 ; S. Pulaha, Vështrim mbi historinè e Lezhës, «Lissus»
-
I, 1967, f. 85; K. Kamsi, Lezhja «Buletin shkencor i Institutit Pedagogjik tê Shkodrês» 1965 f. 305-6; Z. Shkodra. Mbi emrin e Shëngjinit në kobën e vjetër dhe të mesme, «Lissus» II f. 103.
-
G. Novak, Vep. e cit. , f. 111-126.
-
/ Praschniker-Schober, ?ep. e cit., f. 23-25 ;
-
Praschniker-Schober, Vep. e cit., f. 23-25.
-
- ) S. Islami — H. Ceka, Të dhëna të reja mbi lashtësinë ilire ne teritorin e Shqipërisë, «Konf. e Studimeve Albanologjike», Tirane 1965, f. 450, 451.
-
CIL III, nr. 1704.
-
Praschniker-Schober, Vep. e cit., f. 15, fig. 22.
-
Praschniker-Schober, Vep. cit., f. 15, fig. 22.
-
Po aty, f. 20, fig. 22
-
+) Rilevimet topografice janê bére nga topografi P. Maraçi.
-
Praschniker-Schober, vep. e cit. f. 20
-
Praschniker-Schober, vep. e cit., f. 20
-
f.16.
-
R. L. Beaumont, Corinth, Ambracia, Apollonia (shih shtesën f. 72). Për mure té tilla poligonale më të hershëm né Lis, bën fjalë edhe R. L. Scranton, Vep. e cit., f. 84.
-
L. paviari, me emrin e të cilit ne kemi emërtuar këtë porte, ishte magistrati ekzekutiv i Lisit që u përkujdes për riforcimin e mureve rrethues të qytetit. Këtë e tregon mbishkrimi i zbuluar brënda kësaj hyrje (shih fig. 16 b).
-
Praschniker-Schober Vep, e cit. f. 14 marrin si date të themelimit të Lisit dhe të ndërtimit të mureve, vitin 385 p.e.s.; ndërsa Fluss në Pauly Wissova, Real-Encyclopadie sv. Lissos, duke e konsideruar gabim datimin e arkeologëve austriakë, shënon si kohë të themelimi të qytetit vitin rreth 390 p.e.sonë.
-
R.L. Beaumont, Corinth, Ambracia, ApoUonia, f.69
-
G. IMovak, Vep. e cit., f. 115. Autori, duke dashur të përcaktojë kohën e themelimit të qytetit të Lisit dhe të fortifikimit të tij, merr si «terminus ppst quem» vitin rreth 335 p. e. sonë, kohë kur Pseudo-Skylaksi shkroi periplusin e tij, në të cilin nuk përmendet fare Lisi si qytet, kurse si «terminus ante quem» kohën e sulmit maqedon mbi Lisin dhe Akrolisin të përshkruar me aq vêrtetësi nga Polybi (Polyb. VIII 13, 14). Kështu Lisi pëffundon Novaku,
-
— nuk ka qenë i fortifikuar para v. 335 p.e.s., por para v. 213 p.e.sonë, pra në fund të shekullit IV ose në fillim të shekullit III p.e.sonë.
-
M, Garasanin, Moenia Aeacia, «Sfarinar», N.S. XVII, Beograd, 1967 f. 32.
-
S. Islami, Qyteti Ilir në Zgërdhedh, në këtë vëllim.
-
S. Islami, Kalaja ilire e Xibrit, Konf. e II Albanologjike, vëll. II, Tirane. 1969, f. 215 v.
-
Caesar, B. civ. m. 29.
-
CIL m n. 1704; Th. Ippen, Vep. e cit., f. 57; P. C. Sestieri, Nënshkrlme latin» t»
-
«Studiine e tekste», dega n, nr. 1 Tirane 1943, f. 49
-
Praschniker-Schober, Vep. «cit., f. 20, P. C. Sestieri, Vep, e cit. f . 49.
-
CIL, IU, n. 1704.
-
Th. Ippen, Vep. e clt».. f. 57; P-C Sésticrf, Vef . e cit.* f. 49.
-
Praschniker-Schober, Vep. e cit. f. 20.
References
S. Gliubich, Nummographia dàlmata, «Oesterr. Geschichtsquellen» XI, Wien 1851, f.l 23-125* A. Bauer, Die Anfänge österreichischer Geschichte, «Archaeologisch-epigraphische Mitt» «XVni, Wien, 1895, f. 130; J.G. von Hahn. Albanesische Studien, Jena 1854, f. 92-93; H' Hecquard, Histoire et description de la Haute Albanie, Paris 1 857, f. 51 ; A. Degrand, Souvenirs de la Haute Albanie, Paris 1901, f. 176; Th. Ippen, Skutari und die Nordalbanische Kästenebene, Sarajevo 1907, f.55; E. Meyer, Geschichte des Altertums V? Stuttgart, Berlin 1913,
f. 162, 163; Fluss, në Pauly-Wissowa, «Real-Encyclopädie, d. classischen
Altertumswissenschaft», sv. Lissos; C. Praschniker — A. Schober, Archäologische Forschungen in Albanien und Montenegro, Wien 1919, f. 14; R.L. Beaumont, Greek influence in the Adriatik, «Journal of Hellenic, Studies», LVI, 1936, f. 202-203; pò ai, Corinth, Ambracia, Apollonia, shih shtesën në JHS LXXII 1952, f. 68 v.;R.L. Scranton, Greek Walls, Cambridge 1941 f. 84.
Diodori, Bibliot, hist. XV 13, 4.
G. Novak, Kolonizatorsko djeloranje Dionizija Starijega na Jadranu, «Serta Hofiilleriana»,
, fq. 111-126 dhe literatura e cituar prej tij.
Geographi graeci Minores, ed. J. F. Gail vol. II Parisiis 1828, 411-413.
Historia e Shqipërisë, I, Tirane, 1959, f. 61 ; S. Pulaha, Vështrim mbi historinè e Lezhës, «Lissus»
I, 1967, f. 85; K. Kamsi, Lezhja «Buletin shkencor i Institutit Pedagogjik tê Shkodrês» 1965 f. 305-6; Z. Shkodra. Mbi emrin e Shëngjinit në kobën e vjetër dhe të mesme, «Lissus» II f. 103.
G. Novak, Vep. e cit. , f. 111-126.
/ Praschniker-Schober, ?ep. e cit., f. 23-25 ;
Praschniker-Schober, Vep. e cit., f. 23-25.
- ) S. Islami — H. Ceka, Të dhëna të reja mbi lashtësinë ilire ne teritorin e Shqipërisë, «Konf. e Studimeve Albanologjike», Tirane 1965, f. 450, 451.
CIL III, nr. 1704.
Praschniker-Schober, Vep. e cit., f. 15, fig. 22.
Praschniker-Schober, Vep. cit., f. 15, fig. 22.
Po aty, f. 20, fig. 22
+) Rilevimet topografice janê bére nga topografi P. Maraçi.
Praschniker-Schober, vep. e cit. f. 20
Praschniker-Schober, vep. e cit., f. 20
f.16.
R. L. Beaumont, Corinth, Ambracia, Apollonia (shih shtesën f. 72). Për mure té tilla poligonale më të hershëm né Lis, bën fjalë edhe R. L. Scranton, Vep. e cit., f. 84.
L. paviari, me emrin e të cilit ne kemi emërtuar këtë porte, ishte magistrati ekzekutiv i Lisit që u përkujdes për riforcimin e mureve rrethues të qytetit. Këtë e tregon mbishkrimi i zbuluar brënda kësaj hyrje (shih fig. 16 b).
Praschniker-Schober Vep, e cit. f. 14 marrin si date të themelimit të Lisit dhe të ndërtimit të mureve, vitin 385 p.e.s.; ndërsa Fluss në Pauly Wissova, Real-Encyclopadie sv. Lissos, duke e konsideruar gabim datimin e arkeologëve austriakë, shënon si kohë të themelimi të qytetit vitin rreth 390 p.e.sonë.
R.L. Beaumont, Corinth, Ambracia, ApoUonia, f.69
G. IMovak, Vep. e cit., f. 115. Autori, duke dashur të përcaktojë kohën e themelimit të qytetit të Lisit dhe të fortifikimit të tij, merr si «terminus ppst quem» vitin rreth 335 p. e. sonë, kohë kur Pseudo-Skylaksi shkroi periplusin e tij, në të cilin nuk përmendet fare Lisi si qytet, kurse si «terminus ante quem» kohën e sulmit maqedon mbi Lisin dhe Akrolisin të përshkruar me aq vêrtetësi nga Polybi (Polyb. VIII 13, 14). Kështu Lisi pëffundon Novaku,
— nuk ka qenë i fortifikuar para v. 335 p.e.s., por para v. 213 p.e.sonë, pra në fund të shekullit IV ose në fillim të shekullit III p.e.sonë.
M, Garasanin, Moenia Aeacia, «Sfarinar», N.S. XVII, Beograd, 1967 f. 32.
S. Islami, Qyteti Ilir në Zgërdhedh, në këtë vëllim.
S. Islami, Kalaja ilire e Xibrit, Konf. e II Albanologjike, vëll. II, Tirane. 1969, f. 215 v.
Caesar, B. civ. m. 29.
CIL m n. 1704; Th. Ippen, Vep. e cit., f. 57; P. C. Sestieri, Nënshkrlme latin» t»
«Studiine e tekste», dega n, nr. 1 Tirane 1943, f. 49
Praschniker-Schober, Vep. «cit., f. 20, P. C. Sestieri, Vep, e cit. f . 49.
CIL, IU, n. 1704.
Th. Ippen, Vep. e clt».. f. 57; P-C Sésticrf, Vef . e cit.* f. 49.
Praschniker-Schober, Vep. e cit. f. 20.
Albanian
English
