Prerjet monetare të Skodrës, Lisit dhe Gentit

Përpjekje për një rishqyrtim të problemit

Abstract

Njoftimet e para né literaturën speciale per monedhat e Skodrës dhe té Gentit i kemiqé ngafundi i shek. XV1I1 tek Ekel, i cili në veprat e tij jep një monedhë té Gentit dhe dy të Skodrës. Botimet e tjera, që dalin gjatë gjysmës sé paré té shek. XIX, përshkruajnë disa ekzemplaré té rinj, por njohuritë e specialistêve né këtë fushë m beten gjithmonë shumë të kufizuara. Gjendja ndryshon vetëm në vitin 1880, kur arkeologu i njohur anglez Arthur Evans, shtie në dore thesarin e zbuluar në fshatin Selce té rrethit té Shkodrës dhe, duke u mbështetur mbi té e mbi monedhat e njohura nga botimet e mëparëshme, béri përpjekjen e paré për klasifikimin dhe datimin e ketyre monedhave2. Jo shumë kohë pas tij, J. Brunshmid, i përmblodhi dhe i sistemoi, në mënyrë më të piote, të gjitha monedhat e Skodrës dhe të Gentit, të njohura deri atëhere në literaturën speciale si dhe ato të pabotuara, që ruheshin në koleksionin e muzeut të Vjenës ose né koleksionet e tjera të Evropës3. Të dy këta autore i njohin Skodrës, si monedhë më të hershme, një tip maqedon që mbante në faqe një mburojë dhe në shpinë një përkrenare me legjendën e qytetit. Prerjen e kësaj monedhe dhe, në përgjithësi, fillimin e prerjes monetare
të Skodrës, ata e lidhin me pushtimin e Lisit nga Filipi V i Maqedonisë (211--197). Si të një serie të dytë ata konsiderojnë monedhat e mbretit Gent (197-168). JLëtij mbreti ata i njohin dy prerje: njera që trashëgon simbolet e monedhëssé tipit maqedon, por që këtë radhë mban në sTipinë emrin dhe titullin e mbretit dhe tjetra me bustin e mbretit në faqe - anije me emerin dhe titullin e mbretit në shpinë. Skodrës ata i njohin, më në fund, edhe një seri të tretë me fytyrën e Zeusit në faqe dhe në shpinë legjendën e qytetit, një ajpôje> ilire dhe një emër nepunësi, prerjen e se cilës e vendosin pas pushtimit romak te vitit 168 para e. sonë. Me emrin e Evansit dhe té Brunshmidit jané té lidhura edhe njoftimet e para per monedhat e Lisit. Si monedhë me té hershme té këtij qyteti, autorët, e mësipërm njohin até që mban né faqe njè dhi dhe né shpiné simbolin e rrufesé me legjendén e qytetit. Duke u nisur nga pérmbajtja e thesarit té Selcés edhe
prerjen e késaj monedhé e lidhin me periudhén e pushtimit maqedon (211-197)4. Né kohèn e sundimit té Gentit punishtja monetare e Lisit nxjerr, sipas tyre, njé monedhé qè paraqet né faqe kryet e mbretit ilir me pérkrenare (?) pa mjekér dhe né shpiné simbolin e rufesé me titullin dhe emrin e shkurtuar té
mbretit ilir 5. Brunshmidi, né kundérshtim me Evansin, i njeh Lisit edhe njé-monedhé té trete, té eilen qyteti e prêt menjëherë pas rrëzimit té Gentit. Sipas tij kjo monedhé mban né faqe kryet e Hermesit (?) dhe né shpiné njé anije ilire me legjendén e
qytetit. Né njè variant lexohet né faqe edhe një emër i paqartë. 6
Njohurive té grumbulluara, né fund té shekullit té kaluar u shtohet shumé pak gjaté gjysmés sé paré té shekullit toné. Né fillim té kétij shekulli J. Sholc boton disa monedha qé kishte gjetur konsulli austriak Th. Ipen né fshatin Rrenc7, afér Shkodres dhe ben njè pérmbledhje té emrave té népunésave, qè ishin lexuar deri atéhere né monedhat e Shkodres.8 Si cak, kur punishtja e Skodrés pushon veprimtariné e vet, Sholc cakton vitin 135, date né té cilën ai kujton se né Iliri u vendos administrimi provincial romak. Per gjetje té reja njoftojné me voné
A. Degrand9 dhe K.Prashniker — A. Shober10, kurse L. Rey i ben njé pérmbledhje té shkurtér literatures ekzistuese mbi kété temè11. Né vitet pesêdhjetê këtê çeshtje e rimarrin F.Shaiger né një kumtesë té mbajtur né Kongresin ndérkombétar té numismatikés né Paris né vitin 1953 12 dhe H.Ceka né veprén e tij «Probleme té numismatikés ilire»13. E re né kumtesén
e Shaigerit éshté dallimi i një emisioni té veçantë né seriné e prerjeve t« Shkodres me Zeus- ani je, e atij që mban poshtè anijes një delfin14 né vend té emrit té népunêsit, Këtê emision ai e vendos né vitet 168-160 para e. sonò. Me kété seri Shaigeri lidh edhe një monedhë, té panjohur deri tani, e cila, sipas tij éshté zbukuruar me njé mburojé té rrumbullakté romake dhe né shpiné ka ose njè pèrkrenare me emrin e qytetit ose një objekt pak té dallueshêm, ndoshta një peshk.15 Sipas tij Skodra e ndèrpret prerjen e monedhave té veta né mesin e shek. II para e. soné. Lisit, ky autor, i atribuon përveç tri monedhave té përmendura nga Evansi dhe Brunshmidi edhe njé té katér me kryet e Apollonit16 né faqe dhe rrufe né shpiné. H. Ceka duke u bashkuar me mendimin e numismatéve té méparshém,
persa i përket datés sé fillimit té prerjes monetare té Skodbrés, nuk pajtohet me ta kur éshté fjala per Lisin. Né punimin e tij, ai ka shprehur mendimin se monedha me dhi- rrufe e Lisit nuk èshté e preré né kohén e sundimit maqedon, por pas vitit 229 para e. soné, kur ky qytet shképutet mga mbretéria e Teutés dhe fiton, sipas tij, njé autonomi té shkurtër pesëmbédhjetë vjeçare. Ky àutor ve né dukje, gjithashtu, se gjaté sundimit maqedon Lisi, ashtu sikurse Skodra, vuri né qarkullim tipin e monedhës me mburoje-përkrenare. Mérité e veçantë e tij éshté se qe i pari qé dalloi, né shpiné té késaj monedhe, njé pérkrenare ilire né vend té asaj maqedone, sic pranohej me pare.