Hapat e zhvillimit dhe zbatimit të standardeve arsimore dhe vlerësimit në arsimin parauniversitar në Kosovë

Përmbledhje me konstatime të përgjithshme

Abstrakti

Qëllimi i kësaj analize është që t’i ofrojë Institutit Pedagogjik të Kosovës, Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë, si dhe partnerëve që mbështesin zhvillimin e arsimit në Kosovë, informata të përmbledhura për zhvillimet kryesore në fushën e standardeve dhe vlerësimit në arsimin parauniversitar në Kosovë dhe përparimin e arritur krahasuar me objektivat e parapara në dokumente dhe politika arsimore që adresojnë fushën e standardeve dhe vlerësimit në arsimin parauniversitar, krahasuar me disa përvoja të vendeve të ndryshme. Pjesa më e madhe e përmbajtjes së kësaj analize paraqet një përmbledhje të konstatimeve të përfshira në raportet e punës dhe hulumtimet e Sektorit të Planifikimit Mësimor në Institutin Pedagogjik të Kosovës, si dhe konstatimeve të përfshira në raporte të MASHT-it dhe partnerëve të tjerë të arsimit në Kosovë. Korniza ligjore e hartuar nga MASHT-i, me përkrahjen e partnerëve ndërkombëtarë, në përgjithësi, arrin të rregullojë sistemin e arsimit në të gjitha nivelet e tij, të përcaktojë kompetencat dhe përgjegjësitë për nivelin qendror dhe lokal, si dhe të përfshijë disa përvoja ndërkombëtare. Mirëpo, korniza ligjore nuk e adreson në mënyrë të plotë procesin e vlerësimit, nivelin dhe formatin e standardeve, si dhe nuk i përcakton procedurat e monitorimit dhe zbatimit të Kornizës ligjore, standardeve dhe vlerësimit në arsim. Procesi i rishikimit të Ligjit mbi arsimin fillor dhe të mesëm në Kosovë shikohet si një mundësi e mirë e adresimit më të plotë të aspekteve të vlerësimit dhe të standardeve në arsim. Sidomos, shtrohet nevoja e nxjerrjes së dispozitave të veçanta ligjore për hartimin e standardeve kombëtare të arsimit, të cilat do të duhej të jenë bazë, udhërrëfyes për të gjitha standardet e tjera të veçanta të arsimit parauniversitar në Kosovë. Analiza e standardeve të vendosura në arsimin parauniversitar tregon se, përkundrejt përkushtimit për hartimin e standardeve në fusha dhe nivele të ndryshme të arsimit, akoma nuk kemi politikë arsimore apo strategji e cila adreson hartimin e standardeve. Në mungesë të një dokumenti të tillë, procesi i hartimit dhe vendosjes së standardeve në praktike është shënuar me disa mangësi, që lidhen me qasjen e hartimit të standardeve, me informimin, publikimin dhe vendosjen e tyre në sistem të arsimit, me mungesën e zhvillimit të udhëzuesve për lehtësimin e zbatimit të tyre etj. Paketës së standardeve të vendosura për arsimin parauniversitar në Kosovë, në radhë të parë, i mungojnë standardet kombëtare të cilësisë në arsim, standardet për shkolla dhe drejtues të shkollave, standardet për monitorimin e arsimit etj. Bazë e vlerësimit të brendshëm në arsimin parauniversitar në Kosovë është Udhëzimi Administrativ për vlerësimin e shkallës së arritshmërisë së nxënësve nr. 50/04 (2004). Vlerësimi i brendshëm mbështetet edhe me udhëzime në planet dhe programet mësimore në secilën klasë, të cilat janë shumë të përgjithshme dhe të papërcaktuara për nivelin e programeve gjegjëse. Vlerësimi i brendshëm ende nuk është monitoruar në shkallë kombëtare. Programet e deritashme të aftësimit të mësimdhënësve nuk kanë ofruar mundësi të mjaftueshme për avancimin e praktikave të vlerësimit të arritjeve të nxënësve në shkolla. Vlerësimi i jashtëm tani është pjesë e procesit të vlerësimit në të gjitha nivelet e arsimit parauniversitar. Vlerësimi i jashtëm në nivelin e parë të arsimit, në shkollën fillore, përfshin vetëm klasën e 5-të dhe ka karakter pilotimi. Përkundrejt faktit se nga viti 2008 e këndej organizohet vlerësimi i klasës së pestë, akoma nuk kemi raporte të publikuara për përparësitë dhe mangësitë e gjetura në këtë nivel të arsimit, si dhe për masat për përmirësimin e shkollave dhe sistemit arsimor në këtë nivel të shkollimit. Vlerësimi i jashtëm në fund të klasës së 9-të ka karakter të orientimit të nxënësve për regjistrim në shkollat e mesme të larta – gjimnaze dhe shkolla profesionale. Ashtu sikur për vlerësimin e jashtëm të klasës së pestë, edhe për vlerësimin e zbatuar në fund të klasës së nëntë mungojnë botimet e testeve të standardizuara, mungojnë raporte të publikuara për përparësitë dhe mangësitë e gjetura në këtë nivel të arsimit, si dhe për masat për përmirësimin e shkollave dhe sistemit arsimor në këtë nivel të shkollimit. Provimi i Maturës është një aspekt i veçantë në procesin e reformës së sistemit të arsimit në Kosovë. Provimi i Maturës është një detyrim ligjor, nga i cili varet edhe e ardhmja e nxënësve për përfshirje në studimet universitare. I tërë procesi i Provimit të Maturës në Kosovë është zhvilluar brenda një viti, duke e shfuqizuar sistemin e vjetër të provimit të maturës shkollore, pa pilotim dhe pa një marrëveshje etike, e cila do të shërbente në përgatitjen më të mirë të gjeneratës së parë të nxënësve të përfshirë në provimin e Maturës Shtetërore dhe mësimdhënësve e drejtuesve të shkollave dhe arsimit në nivel lokal. Duke e krahasuar Provimin e Maturës në Kosovë me Provimin e Maturës në shtete të rajonit dhe BE-së, shohim se ekzistojnë dallime të mëdha. Dallimet janë të dukshme: në përgatitje, strukturë dhe përmbajtje të testeve, organizim dhe menaxhim të testeve të vlerësimit, si dhe në botim të testeve të standardizuara, raportim, analizë dhe publikim të rezultateve. Për të përmirësuar imazhin e Provimit të Maturës në Kosovë, kërkohet të analizohen mirë përvojat e shteteve ndërkombëtare që kanë suksese në implementimin e maturës, si Sllovenia, Kroacia, Franca etj. Po ashtu, kërkohet të hartohet Korniza e Maturës, të organizohet një propagandë e fuqishme pedagogjike e vetëdijesimit për rolin dhe rëndësinë që ka provimi i maturës, të hartohet një program funksional dhe koherent për përgatitjen e mësimdhënësve në fushën e vlerësimit të nxënësve me teste të standardizuara, të përfshihen aktivisht institucionet e arsimit të lartë në procesin e Provimit të Maturës, si dhe të hartohet Strategjia për përmirësimin e sistemit të menaxhimit të Provimit të Maturës. Për fushën e standardeve dhe vlerësimit në arsimin parauniversitar, analiza jonë ka identifikuar disa fusha të ndërlidhura, për të cilat është konstatuar se duhet të kryhen studime të veçanta të gjendjes: - Përdorimi i rezultateve të vlerësimit të jashtëm në përmirësimin e politikave arsimore; - Monitorimi i mësimdhënësve në shkollat e Kosovës; - Përgatitja e mësimdhënësve për vlerësimin e brendshëm.