Tipologjia e ndërtimit të shtëpisë në trevën e Përmetit
Abstrakti
Në këtë punim fokusi drejtohet në tipologjinë e ndërtimit të shtëpisë1, vendit ku jeton familja, të cilës i kushtohet një vëmendje e veçantë në mënyrën e jetesës dhe është një tregues i rëndësishëm në kulturën e një populli. Ajo së bashku me veshjen dhe ushqimin e ndjek njeriun si bashkudhëtare në jetën e tij nga dita e parë që vjen në jetë deri sa ai përcillet për në “banesën e fundit”. E parë në këtë këndvështrim për studiues të ndryshëm, antropologë/ etnologë shtëpia mbetet dëshmi historike dhe kulturore, për çdo popull dhe merr kuptime të shumëfishta. Ndryshimet metaforike të ‘shtëpisë ka[në] krijuar konceptin e kulturës si një artefakt shpirtëror, përmes së cilës njeriu rritet, edukohet, krijon dhe krijohet’ (Canolli 2018). Dëshmitë historike e kulturore, të arritura në ditët tona e që datojnë shumë herët, tregojnë për një larmishmëri të madhe në gjinitë e trashëgimisë sonë të ndërtimit. Ndërtimet e fortifikuara, të kultit (pagan, kristian e islamik), ato inxhinierike (ura, çezma, rrugë) arkitektura e ndërtimit të banesës dhe dekoracioni i tyre, në të gjithë territoret shqiptare2, gjatë rrugëtimit të zhvillimit historik nxjerrin në dukje vlera kulturore me rëndësi studimore. Për realizimin e këtij punimi janë shfrytëzuar ekspeditat e zhvilluara në terren në trevën e Përmetit, një hapësirë territoriale e shtrirë në të dyja anët e rrjedhjes së lumit Vjosë. Në klasifikimin tipologjik të shtëpisë luajnë rol faktorë të shumtë të cilët ndikojnë në ndërtimin e saj. Ndonëse tipi i shtëpisë elbasanase është më i përhapur në të gjithë trevën, duke u nisur nga karakteri individual i ndërtimit të shtëpisë në krahina të ndryshme vihen re edhe tipe të tjera banimi. Këtu do të veçojmë tre tipe ndërtesash: me një kthinë, tipit koblarë3 dhe me dy kate me qemer.
Fjalët kyçe:
shtëpia, ndërtimtari, trashëgimi ndërtimi, tipologji.Shkarkimet
References
-
Bardhoshi, N. (2011) Gurtë e Kufinit, UET Press, Tiranë - (2013) Fisi përmes përfytyrimeve antropologjike dhejetës së përditëshme: një antropologji kritike e fisit në Shqipërinë e Veriut, Kultura Popullore, QSA, IAKSA, Tiranë, f.75-101. Bourdieu, P. (1979) “The Kayble house or the world reversed.” Pp. 133–155 in Algeria 1960, translated by R. Nice. Cambridge: Cambridge University Press.
-
Canolli, A. (2018) Një përshkrim antropologjik i shtëpisë, Gazeta Koha, 5 Tetor, online.
-
Frashëri, Gj. Fshati Historik i Odriçanit,Shtëpia Muye dhe Monumente Kulture. 8 Nëntori, Tiranë, f.10-20
-
Humphrey, C. (1988) No Place Like Home in Anthropology: The Neglect of Architecture, Anthropology Today, Vol. 4, No. 1, p. 16-18. Published By: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland.
-
Krasniqi, M. (1979) Gjurmë e gjurmime, 8 Nëntori, Tiranë.
-
Levi-Strauss, C. (1983) The way of the masks. London: Jonathan Cape.
-
Moore, J. D.. (2012) The Prehistory of Home. University of California Press
-
Morgan, L.H. (1978) Ancient society. New York: Labor Press - (1981) [1881]. Houses and house-life of the American aborigines. Chicago: University Press
-
Muka, A. 2001, Banesa fshatre dhe familja e madhe, monografi, Tiranë. - (2010) Ndërtimet Tradicinale Shqiptare si objekt studimi etnologjik, AKTET, Vol. III, Nr.4, f.510-518.
-
Riza, E. & Halili, Nj. (2008), Banesa qytetare kosovare e shekujve XVII-XIX, Prishtinë.
-
Samanani, F. & Lenhard, J, (2019). House and home, The Cambridge Encyclopedia of Anthropology.
-
Thomo, P. (1981), Aspekte të njësisë dhe të larmisë në arkitekturën tone popullore, Kultura Popullore1, Tiranë
-
Zojzi, Rr. (1962) Ndamja krahinore e popullit shqiptarë, Etnografia Shqiptare 1, Tiranë
References
Bardhoshi, N. (2011) Gurtë e Kufinit, UET Press, Tiranë - (2013) Fisi përmes përfytyrimeve antropologjike dhejetës së përditëshme: një antropologji kritike e fisit në Shqipërinë e Veriut, Kultura Popullore, QSA, IAKSA, Tiranë, f.75-101. Bourdieu, P. (1979) “The Kayble house or the world reversed.” Pp. 133–155 in Algeria 1960, translated by R. Nice. Cambridge: Cambridge University Press.
Canolli, A. (2018) Një përshkrim antropologjik i shtëpisë, Gazeta Koha, 5 Tetor, online.
Frashëri, Gj. Fshati Historik i Odriçanit,Shtëpia Muye dhe Monumente Kulture. 8 Nëntori, Tiranë, f.10-20
Humphrey, C. (1988) No Place Like Home in Anthropology: The Neglect of Architecture, Anthropology Today, Vol. 4, No. 1, p. 16-18. Published By: Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland.
Krasniqi, M. (1979) Gjurmë e gjurmime, 8 Nëntori, Tiranë.
Levi-Strauss, C. (1983) The way of the masks. London: Jonathan Cape.
Moore, J. D.. (2012) The Prehistory of Home. University of California Press
Morgan, L.H. (1978) Ancient society. New York: Labor Press - (1981) [1881]. Houses and house-life of the American aborigines. Chicago: University Press
Muka, A. 2001, Banesa fshatre dhe familja e madhe, monografi, Tiranë. - (2010) Ndërtimet Tradicinale Shqiptare si objekt studimi etnologjik, AKTET, Vol. III, Nr.4, f.510-518.
Riza, E. & Halili, Nj. (2008), Banesa qytetare kosovare e shekujve XVII-XIX, Prishtinë.
Samanani, F. & Lenhard, J, (2019). House and home, The Cambridge Encyclopedia of Anthropology.
Thomo, P. (1981), Aspekte të njësisë dhe të larmisë në arkitekturën tone popullore, Kultura Popullore1, Tiranë
Zojzi, Rr. (1962) Ndamja krahinore e popullit shqiptarë, Etnografia Shqiptare 1, Tiranë