Ndotja e ajrit nga automjetet në kryqëzimet urbane dhe rreziqet shëndetësore (Rast studimi)
Abstrakti
Studimi ka për qëllim të analizojë burimet kryesore të ndotjes së ajrit të shkaktuar nga automjetet dhe rëndësinë që ato kanë për shëndetin e njeriut. Ato që kanë ndikim më të madh janë grimcat PM, oksidet e azotit, monoksidi i karbonit, dioksidi i karbonit dhe ozoni, të cilat në varësi të koncetrimit në ajër shkaktojnë sëmundje të frymëmarjes, të zemrës, dëmtime të sistemit nervor qëndror, kancer të mushkërive dhe helmim. Nga të dhënat e OBSH, rezulton se nga grimcat PM dhe oksidet e azotit, në vitin 2020 në Shqipëri janë shkaktuar përkatësisht 3600 dhe 330 vdekje të parakohëshme. Për vlerësimin e ndotjes së ajrit kemi marrë një rast studimi të llogaritjes së sasisë së ndotjes nga automjetet në një kryqëzim në qytetin e Tiranës, ku rezulton se niveli i ndotjes nga emetimet e oksidi karbonit , oksidet e azotit dhje hidrokarburet dhe grimcave PM shkon në 2.1 ton/ ditë, kurse sasia e dioksidit të karbonit e cliruar shkon në 360 ton/ditë. Me futjen në qarkullim 5 % automjete elektrike ose hibride me prize, përfitojmë një ulje të ndotjes me 23% dhe të dioksidit të karbonit me 16%. Në fund është diskutuar mbi rugët për reduktimin e ndotjes së ajrit, ku përvec automjeteve elektrike dhe hibride me prizë, janë forcimi i kontrollit teknik për ndotjen duke përdorur kontrollin në rugë me aparaturat në distancë, e cila pakëson ndotjen deri në 2 herë, si dhe përdorimi i karburanteve biodiesel, karburanteve alternative Fisher-Tropsch dhe e-diesel.
Fjalët kyçe:
Ndotja e ajrit nga automjetet, kryqëzim urban, rreziqet shëndetësore, reduktimi i ndotjes se ajrit.Shkarkimet
References
-
EEA Report Activity no. 3 (2022 ) Human health and the environment for year 2022 https://www.eionet.europa.eu/etcs/all-etc-reports
-
ETC-HE Report 2023/2 Status report of air quality in Europe for year 2022, using validated and up-to-date data. https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-he
-
Health impacts of air pollution in Europe, 2022 . https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2022/health-impacts-of-air-pollution
-
U.S.Environmental Protection Agency, Technical assistance document for the reporting of daily air quality – the air quality index (aqi), 2020. URL: https://www.airnow.gov/sites/default/files/2020-05/aqi-technical-assistance-document-sept2018.pdf
-
ETC-HE Report 2022/10 Health Risk Assessment of Air Pollution and the Impact of the New WHO Guidelines. https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-he/products/etc-he-products/etc-hereports/etc-he-report-2022-10-health-risk-assessment-of-air-pollution-and-the-impact-of-thenew-who-guidelines
-
Ministry of Envinronment, (2012) Report for Environment Condition in Albania for year 2011, Tirana 2012. www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2012/PDF-2012/167-2012.pdf
-
Raporti Vjetor i Cilësisë së Ajrit, Tirana 2012 Laboratori i Monitorimit të Ajrit, Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë, Mars 2013
-
Hajderi A., Bozo L.( 2024) “Health risks from air pollution from vehicles in the city of Tirana “Engineering Applications” V3 (1), p. 68-77 Mersin Turqiye. http://publish.mersin.edu.tr/index.php/ades
-
Raport i vitit 2017, ISHP http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Te-dhenat-ecilesise-se-ajrit-gazet-nga-st.-autom.-viti-2017.pdf
-
Raport i vitit 2018, KLSH http://citizens-channel.com/wp-content/uploads /2018/02/203 _ vendim_cilesia_e_ajrit_203_ date_291220173800-1.pdf
-
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), 2020. Global Burden of Disease Study 2019 (GBD 2019) Results
-
Raporti i gjendjes se mjedisit per vitin 2020; https://www.akm.gov.al/ asset/rgjm_ 2020.pdf
-
Ligji Nr 8897 dt.16 .5. 2002, Mbi Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja, modifikuar prej ligjit Nr.10 266, dt. 15.4.2010 Per disa ndryshime dhe shtesa ne ligjin Nr 8897 dt.16.05.2002.
-
Vendimi i Këshillit të Ministrave të RSH Nr. 803 dt 04.12.2003 “Mbi miratimin e normave të cilësisë së ajrit” https://akm.gov.al/ova_doc/vendimi-i-keshillit-te-ministave-nr-803-date-4-12-2003-per-miratimin-e-normave-te-cilesise-se-ajrit/
-
Udhëzim nr. 12 dt 15.06.2010 i MPPT dhe MMPA. Disa ndryshime në udhëzimin nr 6527, dt 24.12.2004 “Mbi vlerat e lejueshme të elementëve ndotës të ajrit në mjedis nga emisionet e gazeve dhe zhurmat shkaktuara nga automjetet rugore dhe metodat e kontrollit të tyre” Fletore
-
zyrtare nr 88 dt 14.7.2010. https://qbz.gov.al/search;q=Udhezim%20nr%2012%20%20dt%20 15.6.2010
-
Hajderi A., Gjevori Sh.(2012) “Case Study for the Reduction of Environmental Pollution in urban areas from Vehicles in Albania” Revista: IJENS ( IJMME) , V.12 issue 6, 2012, p. 23-27,ISSN 2077-124X IF=0.985.
-
Hajderi A., Bozo L. (2014) “Air pollution from vehicles and their effect on human health in the city of Tirana”, International Journal of Engineering Science and Innovative Technology (IJESIT) ISSN: 2319-5967 Vol. 3, Issue 3, p.41-47 May.
-
Regulation (EC) no 443/2009 of the European Parliament and of the council 443/2009;http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0001 :0015:EN:PDF
-
Monitorimi dhe minimizimi i ndotjes se ajrit, sfidaeqeverise shqiptare qe su be asnjehere realitet https://portavendore.al/2021/11/15/ monitorimi-dhe-minimizimi-i-ndotjes-se-ajrit-sfidae-qeverise- shqiptare-qe-su-be-asnjehere-realitet/
-
Raport i gjendjes se mjedisit 2018 http://www.akm.gov.al/assets/raporti-i-gjendjes-ne-mjedis-2018.pdf
-
Raport mbi cilesinë e ajrit Urban (2023) nga Co-plan, Green-Al. https://milieukontakt.org/ëp-content/uploads/2023/07/Raport-mbi-cilesine-e-ajrit-urban.pdf
-
Hajderi A., Bozo L. Basholli F.( 2023) The impact of alternative fuels to diesel in reducing pollution from vehicles” 8th Advanced Engineering Days,. 8 Decembery 2023, ISBN: 978-605-72800-7-7, p.60-63; Mersin, Turqiye.
-
Raport i “Grenn Lungs” 2020; https://greenlungs.al/index.php?lng= en%E2%80%99
-
Raport i “Grenn Lungs” 2021 https://albanianpost.com/green-lungs-ndotja-e-tiranes-u-heq-184-dite-jete-qytetareve/
References
EEA Report Activity no. 3 (2022 ) Human health and the environment for year 2022 https://www.eionet.europa.eu/etcs/all-etc-reports
ETC-HE Report 2023/2 Status report of air quality in Europe for year 2022, using validated and up-to-date data. https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-he
Health impacts of air pollution in Europe, 2022 . https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2022/health-impacts-of-air-pollution
U.S.Environmental Protection Agency, Technical assistance document for the reporting of daily air quality – the air quality index (aqi), 2020. URL: https://www.airnow.gov/sites/default/files/2020-05/aqi-technical-assistance-document-sept2018.pdf
ETC-HE Report 2022/10 Health Risk Assessment of Air Pollution and the Impact of the New WHO Guidelines. https://www.eionet.europa.eu/etcs/etc-he/products/etc-he-products/etc-hereports/etc-he-report-2022-10-health-risk-assessment-of-air-pollution-and-the-impact-of-thenew-who-guidelines
Ministry of Envinronment, (2012) Report for Environment Condition in Albania for year 2011, Tirana 2012. www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2012/PDF-2012/167-2012.pdf
Raporti Vjetor i Cilësisë së Ajrit, Tirana 2012 Laboratori i Monitorimit të Ajrit, Instituti i Shëndetit Publik, Tiranë, Mars 2013
Hajderi A., Bozo L.( 2024) “Health risks from air pollution from vehicles in the city of Tirana “Engineering Applications” V3 (1), p. 68-77 Mersin Turqiye. http://publish.mersin.edu.tr/index.php/ades
Raport i vitit 2017, ISHP http://www.ishp.gov.al/wp-content/uploads/2015/04/Te-dhenat-ecilesise-se-ajrit-gazet-nga-st.-autom.-viti-2017.pdf
Raport i vitit 2018, KLSH http://citizens-channel.com/wp-content/uploads /2018/02/203 _ vendim_cilesia_e_ajrit_203_ date_291220173800-1.pdf
Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), 2020. Global Burden of Disease Study 2019 (GBD 2019) Results
Raporti i gjendjes se mjedisit per vitin 2020; https://www.akm.gov.al/ asset/rgjm_ 2020.pdf
Ligji Nr 8897 dt.16 .5. 2002, Mbi Mbrojtjen e Ajrit nga Ndotja, modifikuar prej ligjit Nr.10 266, dt. 15.4.2010 Per disa ndryshime dhe shtesa ne ligjin Nr 8897 dt.16.05.2002.
Vendimi i Këshillit të Ministrave të RSH Nr. 803 dt 04.12.2003 “Mbi miratimin e normave të cilësisë së ajrit” https://akm.gov.al/ova_doc/vendimi-i-keshillit-te-ministave-nr-803-date-4-12-2003-per-miratimin-e-normave-te-cilesise-se-ajrit/
Udhëzim nr. 12 dt 15.06.2010 i MPPT dhe MMPA. Disa ndryshime në udhëzimin nr 6527, dt 24.12.2004 “Mbi vlerat e lejueshme të elementëve ndotës të ajrit në mjedis nga emisionet e gazeve dhe zhurmat shkaktuara nga automjetet rugore dhe metodat e kontrollit të tyre” Fletore
zyrtare nr 88 dt 14.7.2010. https://qbz.gov.al/search;q=Udhezim%20nr%2012%20%20dt%20 15.6.2010
Hajderi A., Gjevori Sh.(2012) “Case Study for the Reduction of Environmental Pollution in urban areas from Vehicles in Albania” Revista: IJENS ( IJMME) , V.12 issue 6, 2012, p. 23-27,ISSN 2077-124X IF=0.985.
Hajderi A., Bozo L. (2014) “Air pollution from vehicles and their effect on human health in the city of Tirana”, International Journal of Engineering Science and Innovative Technology (IJESIT) ISSN: 2319-5967 Vol. 3, Issue 3, p.41-47 May.
Regulation (EC) no 443/2009 of the European Parliament and of the council 443/2009;http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0001 :0015:EN:PDF
Monitorimi dhe minimizimi i ndotjes se ajrit, sfidaeqeverise shqiptare qe su be asnjehere realitet https://portavendore.al/2021/11/15/ monitorimi-dhe-minimizimi-i-ndotjes-se-ajrit-sfidae-qeverise- shqiptare-qe-su-be-asnjehere-realitet/
Raport i gjendjes se mjedisit 2018 http://www.akm.gov.al/assets/raporti-i-gjendjes-ne-mjedis-2018.pdf
Raport mbi cilesinë e ajrit Urban (2023) nga Co-plan, Green-Al. https://milieukontakt.org/ëp-content/uploads/2023/07/Raport-mbi-cilesine-e-ajrit-urban.pdf
Hajderi A., Bozo L. Basholli F.( 2023) The impact of alternative fuels to diesel in reducing pollution from vehicles” 8th Advanced Engineering Days,. 8 Decembery 2023, ISBN: 978-605-72800-7-7, p.60-63; Mersin, Turqiye.
Raport i “Grenn Lungs” 2020; https://greenlungs.al/index.php?lng= en%E2%80%99
Raport i “Grenn Lungs” 2021 https://albanianpost.com/green-lungs-ndotja-e-tiranes-u-heq-184-dite-jete-qytetareve/