Ndikimi i revolucionit xhonturk në nacionalizmin Shqiptar

Autorët

  • Gentrit Smakaj

DOI:

https://doi.org/10.62609/ks.v48i48.3715

Abstrakti

Studimi ynë do të shqyrtojë dhe vlerësojë ndikimin e Revolucionit Xhonturk të vitit 1908 në nacionalizmin shqiptar. Për të analizuar në mënyrë gjithëpërfshirëse Lëvizjen Nacionaliste Shqiptare gjatë periudhës së dytë kushtetuese dhe ndikimin e Revolucionit Xhonturk, është i nevojshëm një shqyrtim i zhvillimit të nacionalizmit shqiptar. Kjo shërben si bazë për të kuptuar zhvillimet e mëvonshme në këtë periudhë. Artikulli hulumton fillimisht ecurinë e nacionalizmit shqiptar nga Lidhja e Prizrenit në Revolucionin Xhonturk të vitit 1908. Ai thellohet në objektivat e Lëvizjes Nacionaliste Shqiptare dhe në zonat e konvergjencës me lëvizjen xhonturke, si dhe në bashkëpunimin ndërmjet organizatave shqiptare dhe komiteteve xhonturke. Punimi orientohet kryesisht në zhvillimin e nacionalizmit shqiptar pas vitit 1908, duke diskutuar faktorët kryesorë që kontribuan në rritjen e tij gjatë kësaj periudhe. Veçanërisht, autori trajton rëndësinë e klubeve, komiteteve, botimeve në gjuhën shqipe dhe shkollave kombëtare shqiptare. Artikulli vë theks të veçantë në kërkesat për autonomi të bëra nga nacionalistët shqiptarë midis viteve 1908 dhe 1912. Artikulli është shqyrtuar në dritën e burimeve osmane, turke dhe shqiptare.

Fjalët kyçe:

Shqipëria, nacionalizmi shqiptar, Perandoria Osmane, Revolucioni Xhonturk, Komiteti “Bashkimi dhe Përparimi”.

Shkarkimet

Download data is not yet available.

References

  1. Dritan Egro, “Arnavut Millîyetçi Doktrininde Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Avrupa’nın Algılanışı”, OTAM (Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi), sayı: 33, 2013, f. 32.

  2. Kemal H. Karpat, Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeologji, Çeviren: Güneş Ayas, Timaş Yayınları, İstanbul, 2017, f. 35.

  3. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tezë Masteri, İzmir, 2003, f. 51-52.

  4. Bilgin Çelik, İttihatçılar ve Arnavutlar: II.Meşrutiyet Döneminde Arnavut Ulusçuluğu ve Arnavutluk Sorunu, Büke Kitapları, İstanbul, 2004, f. 31.

  5. Sacit Kutlu, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007, f. 120.

  6. Said Olgun, Arnavut Millîyetçiliğinin Gelişiminde Mektepler, Gece Kitaplığı Ankara, 2016, 108.

  7. Yüksel Bayıl, “Milliyetçi İsyanlar Bağlamında Arnavutluk’ta Komite ve Çetelerin Rolü”, Humanitas, 2018; 6 (12): (116-135), f. 118.

  8. Nathalie Clayer, Në fillimet e nacionalizmit shqiptar, shqipëroi: Artan Puto, Botimet Përpjekja, Tiranë, 2012, f. 11.

  9. Yüksel Bayıl, “Milliyetçi İsyanlar Bağlamında Arnavutluk’ta Komite ve Çetelerin Rolü”, f. 119.

  10. Yüksel Bayıl, “Milliyetçi İsyanlar Bağlamında Arnavutluk’ta Komite ve Çetelerin Rolü”, f. 118.

  11. Necmettin Alkan, Ve Selanik Düştü; 1912-1913 Balkan Savaşı ve Hezimeti, Timaş Yayınları, İstanbul, 2014 , f. 112-113.

  12. Banu İşlet Sönmez, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007, f. 52.

  13. Kristo Frashëri, Lidhja Shqiptare e Prizrenit, 1878-1881, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 2012.

  14. Hysni Myzyri, “Shoqëria e Stambollit”, Konferenca Kombëtare e Studimeve për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit 1878-1881, I, Tiranë, 1979.

  15. Necip P. Alpan, Albanolojinin Işığında: Arnavut Alfabesi Nasıl Doğdu?, Ankara, 1979, f. 11.

  16. Fahri Maden “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci (1877-1913)” Avrasya Etüdleri 38, 155-196, 2011, f. 161.

  17. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 75-76.

  18. Nuray Bozbora “Arnavut Milliyetçiliğin Gelişimi”, Balkanlar El Kitabı Cilt I: Tarih, Derleyenler: Osman Karatay & Bilgehan A. Gökdağ, KaraM & Vadi Çorum Ankara, 2006, f. 578; Fahri Maden “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci”, f. 161.

  19. Nuray Bozbora “Arnavut Milliyetçiliğin Gelişimi”, f. 578.

  20. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Başkanlığı Osmanlı Arşivi (më tej: BOA), Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı (HR. SYS), D. 129 G. 16 (05. 02. 1899); “Ylli i Shkjiperise” 23 Jenarit 1899.

  21. BOA, Yıldız Perakende Askeri Maruzat Evrakı (Y.PRK.ASK), D. 147 G. 41 (1899).

  22. George W. Gawrych, Hilal ve Kartal;Osmanlı Yönetimi, İslam ve Arnavutlar 1874-1913, çeviren: Ali Fahri Doğan, Selenge Yay. İstanbul, 2021, f. 161.

  23. Fahri Maden “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci”, f. 162.

  24. BOA, Maarif Mekatib-i Gayrimüslime (BOA, MF. MGM), D. 3 G. 86.

  25. BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT), D. 455 G. 68.

  26. Hysni Myzyri, Shkollat e Para Kombëtare Shqipe, Shtëpia Botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1979, f. 84.

  27. Fahri Maden “Arnavutluk’un Bağımsızlık Süreci”, f. 162.

  28. George W. Gawrych, Hilal ve Kartal, f. 187.

  29. Said Olgun, “Bayram Fehmi Bey / Bajo Topulli (1867-1930): Öğretmenlikten Çeteciliğe Çetecilikten Kaymakamlığa Bir Arnavut Milliyetçisinin Sıra Dışı Hayat Öyküsü” History Studies 10, (125-145), 2018, f. 129.

  30. Said Olgun, “Bayram Fehmi Bey”, f. 129.

  31. George W. Gawrych, Hilal ve Kartal, f. 188.

  32. Gazmend Shpuza, “Arnavutlar ve Jön Türk Devrimi”, Osmanlı, C. II, Ankara, 1999, f. 465.

  33. Periudha e regjimit absolutist që filloi në 1878 zgjati pandërprerë për 30 vjet. Ajo përfundoi me shpalljen e Monarkisë së Dytë Kushtetuese në vitin 1908 dhe me mbledhjen e Asamblesë së Deputetëve. Për me shumë informacione shih: François Georgeon, Sultan Abdülhamid, Çevirmen: Ali Berktay, Homer yayınları, İstanbul, 2006.

  34. Monarkia e Parë Kushtetuese u shpall më 23 dhjetor 1876 nën udhëheqjen e Mithat Pashës. Por pas disfatës në luftën osmano-ruse, Sulltan Abdyl Hamiti II e shfuqizoi kushtetutën dhe e shpërndau parlamentin më 14 shkurt 1878 për një kohë të pacaktuar. Suna Kili, A. Şeref Gözübüyük, Türk Anayasa Metinleri (Sened-iİttifaktan Günümüze), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2000, f. 41-55; Yılmaz Öztuna, II. Abdülhamid Zamanı ve Şahsiyeti, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2017, f. 55.

  35. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 72; İhsan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu 1908-1914, Gazi Üniversitesi, Tezë Doktorate, Ankara, 2010, f. 109.

  36. Süleyman Kocabaş, Kendi İtiraflarıyla Jön Türkler Nerede Yanıldı! Hayaller....Komplolar.... Kayıplar 1890-1918, Vatan Yayınları, İstanbul, 1991, f. 79-80.

  37. Kocabaş, Kendi İtiraflarıyla Jön Türkler, f. 79-80.

  38. Ibrahim Temo se bashku me Mehmet Reshitin, Abdullah Xhevdetin dhe Ishak Sukutin ishin themeluesit e parë të Shoqërisë Osmane për Bashkim (İttihad-i Osmanı Cemiyeti) në vitin 1889. Kjo shoqëri (xhemijet, komitet) më vonë mori emrin Komiteti “Bashkim dhe Përparim”. Në lidhje me këtë shih: Tarık Zafer Tunaya, Türkiye’de Siyasi Partiler, Doğan Kardeş Basımevi, İstanbul, 1952; M. Şükrü Hanioğlu, Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902) ,c.I, İletisim Yayinlari, İstanbul, 1989; Ahmet Bedevi Kuran, İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, Kaynak yayınları, İstanbul, 2000; Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge kitabevi, Ankara, 2014; Ernest E. Ramsaur, Jön Türkler 1908 İhtilalinin Doğuşu, Pınar Yayınları, İstanbul, 2011. İbrahim Temo, İttihat ve Terakki Anılarım, İstanbul, 2013; Kristaq Prifti, Doktor İbrahim Temo: Jeta dhe Vepra 1865-1945, Prishtine, 1996.

  39. Gentrit Smakaj, “Birinci Jön Türk Kongresi ve Arnavutlar (Paris 4-9 Şubat 1902)”, Cedrus XI (2023) 445- 459.

  40. Bilgin Çelik, “Jön Türk Devrimi ve Balkanlar: Bölgenin Devrime ve Devrim Sonrası Siyasi Gelişmelere Etkileri”, 100. Yılında Jön Türk Devrimi, İstanbul, 2010, f. 525; Bilgin Çelik, “Romanya’da Bir Jön Türk: İbrahim (Ethem) Temo ve Romanya’daki Faaliyetleri”, History Studies, C:2, S:2, 2010, s.367.

  41. M.Şükrü Hanioğlu, “Osmanlıcılık”, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C:5, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, f.1391.

  42. İlber Ortaylı, “Balkanlarda Milletçilik”, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C.4, İletişim Yayınları, İstanbul, 1985, f. 1031.

  43. Bilgin Çelik, “Jön Türk Devrimi ve Balkanlar”, f. 526.

  44. Resmili Haritalı Mufassal Osmanlı Tarihi, C:VI, Güven yayınevi, İstanbul, 1963, f. 3409-3410.

  45. Aykut Kansu, 1908 Devrimi, Çeviri: Ayda Erbal, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, f. 117.

  46. Peter Bartl, Myslimanët shqiptarë në lëvizjen për pavarësi kombëtare (1878-1912), Përktheu: Nestor Nepravishta, Dituria, Tiranë, 2006, f. 190.

  47. İshan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu 1908-1914, f. 116.

  48. Aykut Kansu, 1908 Devrimi, f. 118.

  49. Bekir Fikri, Balkanlarda Tedhiş ve Gerilla-Grebene, Belge yayını, İstanbul, 1976, f. 21-23.

  50. Şevket Süreyya Aydemir, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa 1860-1908, Cilt: 1, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1972, f. 494.

  51. Bashibozúk ishin ushtarë të trupave të parregullt në Perandorinë Osmane.

  52. Feroz Ahmad, İttihat ve Terakki 1908-1914, çeviren: NuranYavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2016, f. 27.

  53. Feroz Ahmad, İttihat ve Terakki, f. 28.

  54. Resneli Niyazi, Hürriyet Kahramanı Resneli Niyazi Hatıratı - Hâtırat-ı Niyazi, Panama yayıncılık, Ankara, 2017, f. 100-110.

  55. Arkivi Qendror i Shtetit i Republikës së Shqipërisë (më tej: AQSH), Fondi (më tej: F) 44, Dosja (më tej: D) 4.

  56. Bilgin Çelik, İttihatçılar ve Arnavutlar, f. 97.

  57. Peter Bartl, Millî Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları 1878-1912, çeviren, Ali Taner, Bedir Yayını, İstanbul, 1998, f. 264.

  58. Süleyman Kulçe Firzofik Toplantısı ve Meşrutiyet, Kitabevi, İstanbul, 2013. Süleyman Külçe jep informacionin se numri i atyre që i bashkohen Kuvendit të Ferizajt kishte arritur në 30 000. Ndërsa dokumentet osmane tregojnë se për një muaj, në Ferizaj u mblodhën nga tetë mijë deri në dhjetë mijë njerëz. BOA. Y.MTV. D. 312. G. 94.

  59. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, “II. Meşrutiyet'in Ne şekilde İlan Edildiğine Dair Vesikalar”, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara, 1966 (Belleten’den ayrı basım), f. 106.

  60. Skënder Rizaj,“Roli i shqiptarëve në Revolucionin Xhonturk të vitit 1908”, Kosova, Enti i Historisë së Kosovës, Prishtinë, 1974, f. 178; Kristaq Prifti, “Kontributi i shqiptarëve në Lëvizjen e Turqve të Rinj (1889-1908)” Në: Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave historike 31-32, 2001-2002, Prishtinë. 2003, f. 229-230.

  61. Gazmend Shpuza, “Arnavutlar ve Jön Türk Devrimi”, Osmanlı-II, Yeni Türkiye yayınları, Ankara, 1999, f. 465.

  62. Aubrey Herbert, Ben Kendim Osmanlı Ülkesine Son Seyahatler, çevirmen: Yılmaz Tezkan, 21. Yüzyıl Yayınları, Ankara, 1999, f. 125.

  63. Fitim Rifati, “Shqiptarët në Lëvizjen Xhonturke (gjysma e dytë e korrikut-gusht 1908)”, Kosova 40/2015, Instituti i Historisë “Ali Hadri” - Prishtinë, 2015, f. 109.

  64. Tunay Şendal,” II. Meşrutiyet Sonrası İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Osmanlı Azınlıkları Arasında Yaşanan Siyasi Ayrılığın Analizi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2019, Cilt 2, sayı 2, f. 26-27.

  65. Banu İşlet Sönmez, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, f. 74; İhsan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu 1908-1914, f. 135; Mehmet Hacısalihoğlu, “Jön Türklerin Balkan Politikası (1908-1913” Dîvân Disiplinlerarsı Çalışmalar Dergisi, cilt 13 say, 24 (2008/1), 99-127, f. 107.

  66. Aram Andonyan, Balkan Savaşı, Ermeninceden çeviren: Zaven Biberyan, Aras Yayıncılık, İstanbul, 2021, f. 203-204.

  67. Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi: İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı (1908-1918), Cilt. IX, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2011, f. 245.

  68. E. Z. Karal, Osmanlı Tarihi, f. 245; Kristaq Prifti, Dervish Hima (1872-1928), Shtëpia Botuese 8 Nëntori, Tiranë, 1987, f. 151.

  69. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 101-102.

  70. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 102.

  71. Stavro Skendi, Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878-1912, Phoenix Shtëpia e Librit dhe e Komunikimit, Tiranë, 2000, f. 318.

  72. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, 102.

  73. Stavro Skendi, Zgjimi Kombëtar Shqiptar 1878-1912, f. 314

  74. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 103-104.

  75. Stavro Skendi, Zgjimi Kombëtar Shqiptar, f. 317.

  76. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS), 155/36; BOA, Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 3006/225411.

  77. İhsan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu 1908-1914, f. 141.

  78. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS), 125/47.

  79. BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrak (Y.MTV), 306/148.

  80. Miratimi i dy alfabeteve si rezultat i Kongresit të Manastirit ishte një hap i rëndësishëm për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Sh. Demiraj - K. Prifti, Kongresi i Manastirit ngjarje më rëndësi në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare (Me rastin e 60-vjetorit të tij), Tiranë 1968. Ndërsa Kongresi i Elbasanit, që u mbajt nga data 2 deri me 8 shtator 1909, ishte një manifestim i pastër i ndjenjave kombëtare shqiptare. Në qendër të vëmendjes u vu çështja e arsimit. Kongresi i Elbasanit mori dy vendime të rëndësishme: vendimi i parë ishte për botimin e librave shkollorë në alfabetin latin, ndërsa vendimi i dytë ishte krijimi i Shkollës Normale të Elbasanit me drejtor të parë, Luigj Gurakuqin. Kongresi i Elbasanit, me vendimet që mori, vlerësohet si insatanca e fundit që vulosi adoptimin e alfabetit latin për gjuhën shqipe. Për vendimet e marra në Kongresin e Elbasanit, shih: BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT), 1141/33; “Bashkimi i Kombit”, Manastir, e Enjte 10 vjeshtë e I. 1909, No. 1.

  81. Abdurrahman Nafiz-Kiramettin, Balkan Savaşında İşkodra Savunması, I. ve II.Cilt, Genelkurmay ATASE Yayınları, Ankara, 2007. f. 32

  82. Stanford J. Shaw ve Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu Ve Modern Türkiye, Cilt 2. Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu 1808-1975, E Yayınları, 2010, f. 345.

  83. BOA, Dâhiliye Nezareti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi Belgeleri (DH.MUİ), 65/48.

  84. Një nga komitetet e para sekrete ishte komiteti i fshehtë i Vlorës (1908), i cili shërbeu si organ drejtues i “Bashkimit Kombëtar për ngritjen e shkollave shqipe”. Më vonë (sipas burimeve të Konsullatës austriake në Manastir) kudo u ngritën komitete sekrete. Shih: Ramiz Abdyli, Lëvizja Kombëtare Shqiptare, 1908-1910, libri 1, Instituti i Historisë, Prishtinë, 2004.

  85. Feroz Ahmad, İttihat ve Terakki, f. 41.

  86. Robert Mantran, Historia e Perandorisë Osmane, Përktheu: Prof. Asti Papa, Dituria, Tiranë, 2004, f. 551.

  87. Në lidhje me shtypin shqiptar në këtë periudhë shih: Gentrit Smakaj, “Shtypi shqiptar në epokën e dytë kushtetuese dhe qëndrimi i Portës së Lartë ndaj tij”, Në: Gjurmime albanologjike, Seria e shkencave historike 52/2022, Prishtinë, 2022.

  88. İhsan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu, f. 205-206.

  89. İhsan Burak Birecikli, Arnavutlar ve Arnavutluk Sorunu, f. 206.

  90. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 106.

  91. Arnavud, Nr: 22, 23 Haziran 1910; Arnavud, Nr: 23, 6 Temmuz 1910. 92 Kristaq Prifti, Dervish Hima (1872-1928), Shtëpia Botuese “8 nëntori” Tiranë, 1987, f. 193-194.

  92. Vladan Georgevitch, Türk Devrimi ve İstikbali, çeviren: Hulki Demirel, İletişim Yayınları, İstanbul, 2005, f. 142-143.

  93. Vladan Georgevitch, Türk Devrimi ve İstikbali, f. 143.

  94. BOA, Yıldız Esas Evrakı (Y.E.E), 34/3360 (7 Shkurt 1909).

  95. Özer Özbozdağlı, İttihat ve Terakki’nin Balkan Siyaseti (1908-1914), Mustafa Kemal Üniversitesi, Tezë Masteri , Hatay, 2005, f. 116.

  96. Özer Özbozdağlı, İttihat ve Terakki’nin Balkan Siyaseti, f. 116; Cemal Kutay, Şehit Sadrazam Talat Paşa’nın Gurbet Hatıraları, 1983, f. 676-677.

  97. Alexander Lyon Macfie, Osmanlının Son Yılları 1908-1923, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2003, f. 70-71.

  98. Aram Andonyan, Balkan Savaşı, f. 203-205.

  99. Gábor Demeter ve Krisztián Csaplár-Degovics, A Study in the Theory and Practice of Destabilization: Violence and Strategies of Survival in Ottoman Macedonia (1903-1913), The Isis Press, İstanbul, 2018, f. 157.

  100. Gábor Demeter ve Krisztián Csaplár-Degovics, A Study in the Theory and Practice of Destabilization., f. 194-195.

  101. Hasan Bello, Osmanlı ve Arnavut Kaynaklarına Göre Arnavutluk’ta 1911 Malisörler İsyanı, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tezë Masteri, İstanbul, 2009, f. 49.

  102. Në lidhje me memorandumin në gjuhën shqipe dhe në frengjisht shih: BOA. Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR. SYS), 140/19.

  103. Arben Puto, Shqipëria politike, 1912-1939, f. 15-16.

  104. BOA, SadâretMektubî Kalemi Mühimme Kalemi Belgeleri (A. MKT.MHM), 736/09.

  105. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR. SYS), 99/3.

  106. BOA, DH.SYS. 99/3.

  107. BOA, DH.SYS. 153/39.

  108. Aram Andonyan, Balkan Savaşı, f. 206-207.

  109. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR. SYS), 19/01.

  110. BOA, DH.SYS. 19/01.

  111. BOA, DH.SYS. 19/01.

  112. BOA, DH.SYS. 19/01.

  113. Aram Andonyan, Balkan Savaşı, f. 207.

  114. Feroz Ahmad, Jön Türkler ve Osmanlı Milletler; Ermeniler, Rumlar, Arnavutlar, Yahudiler ve Araplar, çeviren: Ayşen Gür, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2017, f. 82.

  115. Banu İşlet Sönmez, Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, f. 193.

  116. Hasan Prishtina, Një shkurtim kujtimesh mbi kryengritjen shqiptare të vjetit 1912, Shkodër, 1921, f. 21-24.

  117. Banu İşlet Sönmez, Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, f. 193.

  118. Noel Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, përktheu: Abdullah Karjagdiu, Botimet Koha, Prishtinë, 2011, f. 322.

  119. Stavro Skendi, Zgjimi Kombëtar Shqiptar, f. 384.

  120. Arben Puto, Shqipëria politike, 1912-1939, f. 22.

  121. Aram Andonyan, Balkan Savaşı, f. 208.

  122. Rezart Mezani, İttihat ve Terakki, Arnavutlar ve Arnavutluk, f. 147; Aram Andonyan, Balkan Savaşı, f. 208.

  123. Sina Akşin, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge kitabevi, Ankara, 2014, f. 310-311.

  124. Osmanlı Mebûsân Meclisi Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet, İstanbul, 1986, f.147-148.

  125. Rifat Uçarol, Gazi Ahmet Muhtar Paşa 1839-1919 Askeri ve Siyasi Hayatı, Derin Yaynları, İstanbul, 2015, f. 337.

  126. Noel Malcolm, Kosova Një Histori e Shkurtër, f. 322.

  127. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR. SYS), 151/74.

  128. BOA, Hariciye Nezareti Siyasî Kısmı Belgeleri (HR. SYS), 151/74.

  129. Zuhuri Danışman, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C. XIV, Zuhuri Danışman Yayınevi,İstanbul, 1966, f. 34.

  130. E. Z. Karal, Osmanlı Tarihi, f. 182.

  131. Kristo Frashëri, Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë (28 Nëntor 1912), Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Tiranë, 2008, f. 72. Shih edhe : Enver Ziya Karal, Osmanlı Tarihi, f. 183.

  132. Në lidhje me kërkesat shqiptare dhe qëndrimin e Portës se Lartë shih: BOA, İradeler- Dâhiliye (İ. DH), 1494/64.

Downloads

Botuar

2024-01-20

Si të citoni

Smakaj, Gentrit. 2024. “Ndikimi I Revolucionit Xhonturk Në Nacionalizmin Shqiptar”. Kosova 48 (48). Prishtinë, Kosovë:23-49. https://doi.org/10.62609/ks.v48i48.3715.

Numri

No. 48 (2023): Kosova

Seksioni

Artikuj
Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC