Çështja e princit të Shqipërisë dhe kontributi i Austro-Hungarisë për rrjetin e komunikacionit në viset shqiptare gjatë viteve 1916-1918

Sali Kadria

doi:10.62609/ks.vi43.3928

Autorët

Sali Kadria

DOI:

https://doi.org/10.62609/ks.vi43.3928

Abstrakti

Marrëdhëniet e Austro-Hungarisë me Shqipërinë dhe shqiptarët janë të hershme për nga shtrirja kohore, por edhe të gjera për sa i përket kontributit dhe intensitetit të tyre. Megjithëkëtë, në këtë artikull do të përqëndrohemi në trajtimin e disa aspekteve historike që lidhen me të ardhmen e çështjes së Princit të Shqipërisë si dhe kontributin e Austro-Hungarisë për ndërtimin e sistemit të transportit dhe të komunikacionit në Shqipëri gjatë viteve 1916-1918.

Shkarkimet

Download data is not yet available.

References

Historia e Popullit Shqiptar, vëll. III, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë: “Toena”, 2007, f. 75.
Nina Smirnova, Historia e Shqipërisë përgjatë shekullit XX, përkthyer nga Korab Hoxha dhe Fatmir Mborja, Tiranë: “Ideart”, 2004, f. 77.
“Prokllamata q’e dha Mbreti ynë para t’a lerë Durrësin”, në Atdheu, nr. 63, Shkodër, 30 gusht-12 shtator 1914, f. 1.
Arkivi Qendror i Shtetit i Republikës së Shqipërisë, (më tej: AQSH), Viti (më tej: V.) 1914, Fondi (më tej: F.) 32, Dosja (më tej: D.) 173, fl. 113, Telegram i Prefektit t’Elbasanit, drejtuar Kryesisë së Këshillës së Përgjithshme, 15 Vjeshtë III, 1330; J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 196.
P. Ndoc Nikaj, Historija e Shqypniës. Ç’me kohë t’vjetra e deri m’tashmet, Shkoder: “Nikaj”, f. 210.
Haus - Hof und Staats Archiv, Wien Politisches Archiv Albanien, (më tej: HHStA, PA, A), në Arkivin e Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj. 24-31-3154, Raport i konsullit austrohungarez, drejtuar kont Berthold, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Vlorë, 9 tetor 1914.
J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 198.
Shënim: Në dokumentin arkivor të shfrytëzuar, emri i ndërmjetësit të Faik Konicës me zyrtarët osmanë nuk është i qartë. Mendojmë se emri i tij duhet të jetë Tefikçjoff, Teufikçjoff ose Tufektioff, por nuk jemi të sigurtë.
AQSH, F. 13, V. 1916, D. 2, fl. 12-13, Promemorie e hartuar nga Faik Konica për të sjellë në krye të fronit mbretëror shqiptar një princ turk mysliman, Konstandinopël, 9 shkurt 1916.
Po aty.
Po aty.
AQSH, F. 13, V. 1916, D. 2, fl. 12-13, Promemorie e hartuar nga Faik Konica për të sjellë në krye të fronit mbretëror shqiptar një princ turk mysliman, Konstandinopël, 9 shkurt 1916.
Po aty, F. 13, V. 1916, D. 3, fl. 31-34, Letër në frëngjisht e Faik Konicës, drejtuar një beu të paidentifikuar lidhur me çështjen e princit mysliman turk, Baden afër Vjenës, 25 prill 1916.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Po aty, F. 13, V. 1916, D. 3, fl. 47-48, Letër në frëngjisht e Faik Konicës drejtuar një beu të paidentifikuar lidhur me çështjen e princit mysliman turk, Vjenë, 6 shtator 1916.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Po aty.
Dielli, nr. 425, Boston Mass., datë 9 prill 1915, f. 1.
J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 200.
Po aty.
AQSH, F. 30, D. 39, fl. 254-256 “Kujtime të Grave Veterane”, Tiranë: 1962, f. 83.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-6-616, Shkresë e D. Thurn nr. 10.255, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Teshen, 4 prill 1916.
Po aty, Vj. 26-15-1531, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 25 prill 1916.
Fejzi Alizoti, Kujtimet e jetës sime politike, 1891-1921, Tiranë: “Dea Print”, 2012, f. 106; Nikollë Ivanaj, Historija e Shqipëniës së Re – vuejtjet e veprimet e mija, Pjesa e parë, Tiranë: “Atdheu”, 1943, f. 68-69.
J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 215.
Po aty, f. 216.
Bernd Jurgen Fischer, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri, botim i tretë në shqip, përkthyer nga Krenar Hajdëri, Tiranë: “Çabej”, 2004, f. 25.
J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 193.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-23, Relacion i Th. Larish i Ngarkuari me punë i Austro-Hungarisë, drejtuar baronit Burian, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 13nëntor 1916.
Po aty, Vj. 27-6, Promemorie e Princit Vidit, drejtuar Ottokar Czernin, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 27 korrik 1917.
Po aty, Vj. 27-10, Shkresë e ministrit të Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë, drejtuar Princ Vidit dhe G. Hohenlohe, ambasadorit austro-hungarez në Berlin, Vjenë, 17 shtator 1917.
Po aty, Vj. 27-14, Letër e Princ Vidit, drejtuar Ottokar Czernin, ministrit të të Punëve të Jashtme në Vjenë, Valdenburg, 9 dhjetor 1917.
Po aty.
Po aty, Vj. 27-15, Relacion i G. Hohenlohe, ambasadori austro-hungarez në Berlin, drejtuar O. Czernin, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 19 dhjetor 1917.
Po aty, Vj. 28-3-312, Relacion nr. 19 prot., drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Mynhen (München), 18 shkurt 1918.
Po aty, Vj. 28-34, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme, Vjenë, 15 mars 1918.
Po aty, Vj. 28-3-323, “Një shqiptar mbi Shqipërinë”, 1918.
Po aty, Vj. 28-3-312, Relacion nr. 19 prot., drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, München, 18 shkurt 1918.
Lef Nosi, Dokumenta historike për t’i shërbye historiës tonë kombëtare, botim i dytë, përgatitur për botim dhe redaktimi shkencor nga Prof. dr. Marenglen Verli dhe Prof. dr. Ferit Duka, Protestimi kundër Dr. Rizofit nga delegatët e Elbasanit, Kavajës, Peqinit, Gramshit, Tiranës dhe Durrësit, Durrës, më 26 shkurt 1918, Tiranë: Botim i Akademisë së Shkencave, 2007, f. 268-270.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 28-39, Shtojca 3 në lidhje me raportin nr. 59/P 3319, Shkodër, 17 mars 1918; J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 218.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 28-34, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez në Shkodër, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme, Vjenë, 15 mars 1918.
“Shypnia e rrugat”, në Posta e Shqypnies, nr. 88, Shkodër, 10 tetor 1917, f. 1.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-7-797, Raporti tepër konfidencial i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 7 qershor 1917; Po aty, Vj. 28-4-409, Raport i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 15 qershor 1918.
Koço Miho, Shqipëria – Vështrim urbanistik (1912-1944), Tiranë: “Extra”, 2003, f. 22. K. Miho shkruan se gjatësia e rrugëve automobilistike, e teleferikëve dhe e dekovilëve të ndërtuar dhe të përmirësuar nga ushtria austro-hungareze arrin në 650 km, ndërsa në relacionet e tyre, diplomatët austro-hungarezë theksojnë se në Shqipëri ishin ndërtuar e riparuar 739 km rrugë.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-7-797, Raporti tepër konfidencial i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër,
qershor 1917; Po aty, Vj. 28-4-409, Raport i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 15 qershor 1918.
Po aty, Vj. 27-7-772, Raporti i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 7 janar 1917; K. Miho, Shqipëria – Vështrim urbanistik..., f. 22.
Miranda Vickers, Shqiptarët – Një histori moderne, përkthyer nga Xhevdet Shehu, Tiranë: “Bota Shqiptare”, 2008, f. 146.
J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 215.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-2-230, Notë e kryeministrit hungarez i ngarkuar me drejtimin e financave, drejtuar Ministrisë së Luftës, 16 nëntor 1917.
Po aty, Vj. 26-20-2016, Shkresë e Visner, përfaqësuesit të Ministrisë P. dhe Mb. pranë Komandës supreme të ushtrisë, drejtuar Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, Teshen, 14 qershor 1916.
Po aty, Vj. 26-8-827, Raport i Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, drejtuar baronit Stefan Burian, ministrit të Punëve të Jashtme në vjenë, Shkodër, 2 tetor 1916.
Syrja Vlora, Kujtime – Nga fundi i sundimit osman në Luftën e Vlorës, përgatitur për botim dhe redaktuar nga Akad. assoc. Marenglen Verli dhe Dr.Ledia Dushku), Tiranë: “Iceberg”, 2013, f. 162.
HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-19-1971, Shkresë e F. Kinsky, përfaqësuesit të Ministrisë P. dhe Mb. pranë Komandës supreme të ushtrisë drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Teshen, 21 tetor 1916.

References

Historia e Popullit Shqiptar, vëll. III, botim i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, Tiranë: “Toena”, 2007, f. 75.

Nina Smirnova, Historia e Shqipërisë përgjatë shekullit XX, përkthyer nga Korab Hoxha dhe Fatmir Mborja, Tiranë: “Ideart”, 2004, f. 77.

“Prokllamata q’e dha Mbreti ynë para t’a lerë Durrësin”, në Atdheu, nr. 63, Shkodër, 30 gusht-12 shtator 1914, f. 1.

Arkivi Qendror i Shtetit i Republikës së Shqipërisë, (më tej: AQSH), Viti (më tej: V.) 1914, Fondi (më tej: F.) 32, Dosja (më tej: D.) 173, fl. 113, Telegram i Prefektit t’Elbasanit, drejtuar Kryesisë së Këshillës së Përgjithshme, 15 Vjeshtë III, 1330; J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 196.

P. Ndoc Nikaj, Historija e Shqypniës. Ç’me kohë t’vjetra e deri m’tashmet, Shkoder: “Nikaj”, f. 210.

Haus - Hof und Staats Archiv, Wien Politisches Archiv Albanien, (më tej: HHStA, PA, A), në Arkivin e Institutit të Historisë (më tej: AIH), Vj. 24-31-3154, Raport i konsullit austrohungarez, drejtuar kont Berthold, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Vlorë, 9 tetor 1914.

J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 198.

Shënim: Në dokumentin arkivor të shfrytëzuar, emri i ndërmjetësit të Faik Konicës me zyrtarët osmanë nuk është i qartë. Mendojmë se emri i tij duhet të jetë Tefikçjoff, Teufikçjoff ose Tufektioff, por nuk jemi të sigurtë.

AQSH, F. 13, V. 1916, D. 2, fl. 12-13, Promemorie e hartuar nga Faik Konica për të sjellë në krye të fronit mbretëror shqiptar një princ turk mysliman, Konstandinopël, 9 shkurt 1916.

Po aty.

AQSH, F. 13, V. 1916, D. 2, fl. 12-13, Promemorie e hartuar nga Faik Konica për të sjellë në krye të fronit mbretëror shqiptar një princ turk mysliman, Konstandinopël, 9 shkurt 1916.

Po aty, F. 13, V. 1916, D. 3, fl. 31-34, Letër në frëngjisht e Faik Konicës, drejtuar një beu të paidentifikuar lidhur me çështjen e princit mysliman turk, Baden afër Vjenës, 25 prill 1916.

Po aty.

Po aty, F. 13, V. 1916, D. 3, fl. 47-48, Letër në frëngjisht e Faik Konicës drejtuar një beu të paidentifikuar lidhur me çështjen e princit mysliman turk, Vjenë, 6 shtator 1916.

Po aty.

Dielli, nr. 425, Boston Mass., datë 9 prill 1915, f. 1.

J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 200.

Po aty.

AQSH, F. 30, D. 39, fl. 254-256 “Kujtime të Grave Veterane”, Tiranë: 1962, f. 83.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-6-616, Shkresë e D. Thurn nr. 10.255, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Teshen, 4 prill 1916.

Po aty, Vj. 26-15-1531, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 25 prill 1916.

Fejzi Alizoti, Kujtimet e jetës sime politike, 1891-1921, Tiranë: “Dea Print”, 2012, f. 106; Nikollë Ivanaj, Historija e Shqipëniës së Re – vuejtjet e veprimet e mija, Pjesa e parë, Tiranë: “Atdheu”, 1943, f. 68-69.

J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 215.

Po aty, f. 216.

Bernd Jurgen Fischer, Mbreti Zog dhe përpjekja për stabilitet në Shqipëri, botim i tretë në shqip, përkthyer nga Krenar Hajdëri, Tiranë: “Çabej”, 2004, f. 25.

J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 193.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-23, Relacion i Th. Larish i Ngarkuari me punë i Austro-Hungarisë, drejtuar baronit Burian, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 13nëntor 1916.

Po aty, Vj. 27-6, Promemorie e Princit Vidit, drejtuar Ottokar Czernin, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 27 korrik 1917.

Po aty, Vj. 27-10, Shkresë e ministrit të Punëve të Jashtme të Austro-Hungarisë, drejtuar Princ Vidit dhe G. Hohenlohe, ambasadorit austro-hungarez në Berlin, Vjenë, 17 shtator 1917.

Po aty, Vj. 27-14, Letër e Princ Vidit, drejtuar Ottokar Czernin, ministrit të të Punëve të Jashtme në Vjenë, Valdenburg, 9 dhjetor 1917.

Po aty.

Po aty, Vj. 27-15, Relacion i G. Hohenlohe, ambasadori austro-hungarez në Berlin, drejtuar O. Czernin, ministrit të Punëve të Jashtme në Vjenë, Berlin, 19 dhjetor 1917.

Po aty, Vj. 28-3-312, Relacion nr. 19 prot., drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Mynhen (München), 18 shkurt 1918.

Po aty, Vj. 28-34, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme, Vjenë, 15 mars 1918.

Po aty, Vj. 28-3-323, “Një shqiptar mbi Shqipërinë”, 1918.

Po aty, Vj. 28-3-312, Relacion nr. 19 prot., drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, München, 18 shkurt 1918.

Lef Nosi, Dokumenta historike për t’i shërbye historiës tonë kombëtare, botim i dytë, përgatitur për botim dhe redaktimi shkencor nga Prof. dr. Marenglen Verli dhe Prof. dr. Ferit Duka, Protestimi kundër Dr. Rizofit nga delegatët e Elbasanit, Kavajës, Peqinit, Gramshit, Tiranës dhe Durrësit, Durrës, më 26 shkurt 1918, Tiranë: Botim i Akademisë së Shkencave, 2007, f. 268-270.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 28-39, Shtojca 3 në lidhje me raportin nr. 59/P 3319, Shkodër, 17 mars 1918; J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 218.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 28-34, Relacion i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez në Shkodër, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme, Vjenë, 15 mars 1918.

“Shypnia e rrugat”, në Posta e Shqypnies, nr. 88, Shkodër, 10 tetor 1917, f. 1.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-7-797, Raporti tepër konfidencial i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 7 qershor 1917; Po aty, Vj. 28-4-409, Raport i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 15 qershor 1918.

Koço Miho, Shqipëria – Vështrim urbanistik (1912-1944), Tiranë: “Extra”, 2003, f. 22. K. Miho shkruan se gjatësia e rrugëve automobilistike, e teleferikëve dhe e dekovilëve të ndërtuar dhe të përmirësuar nga ushtria austro-hungareze arrin në 650 km, ndërsa në relacionet e tyre, diplomatët austro-hungarezë theksojnë se në Shqipëri ishin ndërtuar e riparuar 739 km rrugë.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-7-797, Raporti tepër konfidencial i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër,

qershor 1917; Po aty, Vj. 28-4-409, Raport i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austrohungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 15 qershor 1918.

Po aty, Vj. 27-7-772, Raporti i A. Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez, drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Shkodër, 7 janar 1917; K. Miho, Shqipëria – Vështrim urbanistik..., f. 22.

Miranda Vickers, Shqiptarët – Një histori moderne, përkthyer nga Xhevdet Shehu, Tiranë: “Bota Shqiptare”, 2008, f. 146.

J. Swire, Shqipëria. Ngritja e një mbretërie..., f. 215.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 27-2-230, Notë e kryeministrit hungarez i ngarkuar me drejtimin e financave, drejtuar Ministrisë së Luftës, 16 nëntor 1917.

Po aty, Vj. 26-20-2016, Shkresë e Visner, përfaqësuesit të Ministrisë P. dhe Mb. pranë Komandës supreme të ushtrisë, drejtuar Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, Teshen, 14 qershor 1916.

Po aty, Vj. 26-8-827, Raport i Kral, konsullit të Përgjithshëm austro-hungarez në Shkodër, drejtuar baronit Stefan Burian, ministrit të Punëve të Jashtme në vjenë, Shkodër, 2 tetor 1916.

Syrja Vlora, Kujtime – Nga fundi i sundimit osman në Luftën e Vlorës, përgatitur për botim dhe redaktuar nga Akad. assoc. Marenglen Verli dhe Dr.Ledia Dushku), Tiranë: “Iceberg”, 2013, f. 162.

HHStA, PA, A, në AIH, Vj. 26-19-1971, Shkresë e F. Kinsky, përfaqësuesit të Ministrisë P. dhe Mb. pranë Komandës supreme të ushtrisë drejtuar Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, Teshen, 21 tetor 1916.