Tarikati islam Saadi në qytetin e Gjakovës

Alban Dobruna

doi:10.62609/ks.vi43.3933

Autorët

Alban Dobruna

DOI:

https://doi.org/10.62609/ks.vi43.3933

Abstrakti

Është njëri prej tarikateve më të përhapur në trojet shqiptare në përgjithësi dhe në qytetin e Gjakovës në veçanti. Është rrugë brenda islamit, ku edhe ka zanafillën. Ky tarikat u themelua nga Sadedin Xhibaviu (1172- 1279), në fshatin Xhiba, në luginën e Haranit afër Damaskut.3 I ati i tij ishte Sheh Junuz Shebani El Huseini el Meki, i cili rridhte nga familja e Profetit Muhamed.

Shkarkimet

Download data is not yet available.

References

Arkivi Qendror Shqiptar (më tej: AQSH), f. 149, 1923, D.VI-689, fl. 2; Statuti legal i komuniteteve fetare dërguar nga Parlamenti kryeministrit, Tiranë 05. VI. 1923; Organizata “Drita Hynore”, dhe Festa Madhështore, me rastin e ditës së Ashures”, Kultura Islame, 6-7/1940, 464-265; Baba Rexhebi, Mistiçizma Islame dhe Bektashizma, (Tiranë: 2006), 119.
Sheh Muhamed Shehu, Sheh Shefqeti dhe Teqeja e Madhe në shërbim të Zotit në shërbim të popullit, (Gjakovë: 1414/1998),70.
Haki Kasumi, Bashkësitë fetare në Kosovë, (Prishtinë: Instituti i Historisë së Kosovës, 1988), 66.
J. Thomai, M. Samara, P. Haxhillazi, H. Shehu, Th. Feka, V. Memisha, A. Goga, Fjalori i Gjuhës Shqipe, (Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2006), 203.
Analiza etimologjike e nxjerr si më të besueshme fjalën sufi nga fjala arabe suf, që do të thotë lesh, e cila aludon për veshjen tradicionale me rroba leshi të sufive të parë, dhe karakterizohet nga një xhybe e gjerë prej leshi - suff - dhe prej kësaj fjale vjen edhe tesavuf ose në formën e latinizuar sufizëm. Mirëpo, prejardhja e fjalës sufizëm mund të jetë edhe nga fjalët: saffa, që d.m.th. pastërti dhe çiltërsi; siffat që d.m.th. cilësi fisnike dhe pastërti e thellë shpirtërore (suffa - banka/bench; safa - pastërti; saff - shkalla, rangu).
Arkivi i Teqesë së Sheh Eminit, Gjakovë, më 16 gusht 2009, (më tej: ATSHEGJ), Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.
ATSHEGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.
Sheh Sadedin Xhibavi, Tarikati sa’di, (Dardanë: Teqeja e Tarikatit Sa’di-Krahu Harabati, 2017), 35-36.
Bajrush Ahmeti, Vështrim kulturoro-historik mbi formimin dhe përhapjen e disa fraksioneve në historinë islame, (Prishtinë: 2007), 342.
Metin Izeti, Kllapia e Tesavvufit, (Shkup: Bashkësia Fetare Islame e RM, 2004), 169; Mustafa Kara, Tarikatet e përhapura në tokat osmane, (Shkup-Prishtinë-Tiranë: Civilizimi Osman: Politikë-Ekonomi-Art, Përgatiti: Coşkun Çakir, “Logos A”, 2014), 234.
AQSH, F. 482, V. 1944, D. 80, f. 18: Letër e zëvendësinspektorit të Kryesisë së Këshillit t’Ylemave, Tiranë, 27. VI. 1944.
Neol Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, (Prishtinë: Koha, 2001), 184.
Nahat Krasniqi, “Dy dokumente gjenealogjike të rëndësishme”, Dituria islame, 59/1994,14.
Hasan Kaleshi, Kontributi i shqiptarëve në “Diturinë islame”, (Prizren: 1411/1991), 40.
Pleurat Krasniqi, Aspekte kulturoro-historike të Gjakovës dhe ixhazetlinjtë 1870-1940, (Gjakovë: Litografia, 2002), 57.
Nehat Krasniqi, Kontribute albanologjike, (Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2011), 51.
Haxhi Sheh Xhemali Shehu, “Teqeja e rendit dervish-saadi Prizren”, Buletin “HU”, 2/1983, 7-8; Jashar Rexhepagiqi, Dervishët dhe teqetë në Kosovë, në Sanxhak dhe në rajonet tjera përreth, (Pejë: Dukagjini, 2003), 76; Hysen Ibra, “Teqeja e Madhe e Gjakovës dhe Teqeja Marash-Hisar në Prizren, meritojnë të vihen nën mbrojtjen shtetërore”, Edukata islame, 80/2006, 158.
Sheh Shefqeti (1900-1952). U lind në Gjakovë, në vitin 190018. Ishte djali më i vogli (i katërti) i Aqif Efendiut, nga familja e njohur Shehu. Mësimet e para i nisi në Gjakovë, ndërsa studimet në Medresenë e Madhe të Gjakovës, pranë myderrizit më të njohur të kohës, Hafiz Iljaz Efendiut. Diplomoi në Prizren në medresenë e “Mehmet Pashës”, tek dijetari, Nusret Efendiu, që ishte edhe myfti i Prizrenit18. Në vitin 192818, në moshën 43- vjeçare, ndërroi jetë në Gjakovë, Sheh Qamili, vëllai i madh i Sheh Shefqetit, duke mos lënë pasardhës. Teqeja e Madhe e Gjakovës për disa vjet mbeti pa sheh. Në muajin nëntor 192918, në Teqenë e Madhe në Gjakovë, Sheh Shefqeti, në një ceremoni madhështore
drejtua nga Sheh Muharrem Mitrovica, u gradua sheh ku i dha edhe hilafetname. Sheh Shefqeti ndërroi jetë, më 11 mars 195218. U varros me nderime të mëdha, me përcjellje madhështore jo vetën nga Gjakova, por nga mbarë Kosova. Në varrimin e Sheh Shefqeti, morën pjesë mbi 12 000 vetë18. Trupi i pajetë i Sheh Shefqetit u bartë deri në “Xhaminë e Sefës” ku u falë namazi i xhenazes, nën drejtimin e hoxhës së nderuar, Hafiz Ymer Efendi Guta.
Musa Shehzade Shehu (1870- 1944). U lind në vitin 1870 në qytetin e Gjakovës. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, për t’i vazhduar në Prizren, Selanik, dhe Stamboll. Musa Shehzade kishte një diapazon të gjerë të kulturës fetare me ç’rast mbante edhe titullin e nderuar Dervish Nakib të tarikatit saadi. Krahas veprimtarisë kombëtare, fetare, sociale dhe humanitare, për dyzetë vite me radhë zhvilloi aktivitet politik. Musa Shehzade kishte qenë deputet në Parlamentin e fundit Osman. Kishte marrë pjesë në Kongresin e Manastirit. Nënshkrues i Memorandumit të Junikut 1912, dhe komandant për çlirimin e Shkupit. Delegat i Prizrenit në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë. Si një besimtar i
devotshëm dhe shumë arsimdashës kontribuoi në mënyrë të veçantë midis dy luftërave botërore në ndihmë të të varfërve dhe sidomos nxënësve me anë të shoqatave “Gajret” dhe “Merhahamet”. Më 26 prill 1941, bëhet prefekti i parë shqiptarë në Prizren. Ishte një ndër
iniciatorët për formimin e Lidhjen së Dytë të Prizrenit. Musa Shehzade ishte pjesëmarrës aktiv i kësaj organizate duke u zgjedhur si kryetra i Kuvendit. Për shkak të veprimtarisë së tij, Musa Shehzade u pushkatua nga OZNA-ja, më 28 nëntor 1945, pikërisht në ditën e
flamurit. Disa muaj pas pushkatimit pushteti sllavo-komunist ia konfiskoi tërë pasurinë, duke përfshirë edhe Teqenë e Marash Hisarit. Më 1950 pushteti komunist e rrënoi objektin e bukur sakral të Teqesë së Marash Hisarit në Prizren, ku Musa Shehzade e kaloi një pjesë të madhe të jetës dhe veprimtarisë së tij. Teqeja u rrënua e tëra duke u përfshirë edhe semanhanja dhe dhoma e ziqrit. Shpëtoi tyrbja dhe rrapi shekullor që gjendej në mes të kompleksit.
ATSHEMGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.
Iljaz Metaj, Orientalizmat shtrirja leksiko-semantike në gjuhën shqipe, (Prishtinë: Drenusha), 108.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Zejnel Abidinit Baba - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Sipas Shehzade Valdin Shehut, më 27 qershor 2016.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Mehmed - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Ziqri është një ndër aktivitetet më kryesore me anë të të cilit bëhet përkujtim i Zotit, rituali më i preferuar në teqe, i cili e aftëson pjesëmarrësin me gjendjen e meditimit dhe kontemplimit.
Evrad është një përmbledhje speciale me lutje, e cila kryesisht lexohet në mëngjes. Secili rend i dervishëve e ka evradin e vet. Shehlerët thonë se evradin e ka përpiluar themeluesi i tarikatit.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësit të Sheh Mehmetit, më 16 gusht 2009.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ahmedit II - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehu - tebdil, pasardhësit të Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.
Nuredin Ahmeti, Krerët fetarë në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare në vilajetin e Kosovës (1878-1912), (Prishtinë: Instituti Albanologjik, 2011), 60.
Nakib - mbikëqyrës i ekzekutimit të ritualeve të dervishëve. Nakib ka edhe domethënie më të gjerë, si p.sh.: vendi i punës me kohë të caktuar, zëvendëssheh.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Eminit - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësi i Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësit të Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.
Muhamet Pirraku, “Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë”, Gjurmime albanologjike seria e shkencave historike, IX-1979, 1980, 206; Hajdar Salihu, Poezia e bejtexhinjve, (Tiranë: Uegen, 2010), 221.
Sheh Ruzhdi Shehu, “Teqeja e Sheh Eminit në Gjakovë-Kosovë, vatër shembullore e besimit dhe çështjes kombëtare shqiptare”, NJERIU, Sesion shkencor i tarikateve islamike në Kosovë dhe Shqipëri, (Tiranë :Eurorilindja, 2000), 317-329.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Hamdiut -tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
ATSHEMGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut, më 17 gusht 2009.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, nipi i Sheh Hamdiut, më 17gusht 2009.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shukriut - tebdil. E premte, fundi i muajt Rexheb 1342/1924, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, nipi i Sheh Shukriut, më 17 gusht 2009.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Zijahsë - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Teqenë në Gjakovë.
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, më 18 gusht 2009.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Abdyl Azizi - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Deklaratë e Sheh Ruzhdiut, i biri i Sheh Abdyl Azizit, më 17 gusht 2009.
ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.
Sh. J. Efendiu, Islamizmi, Shi’zmi, sufizma dhe tarikatet, 1984, f. 221.
Sheh Lutfillah Shehu, Teqeja në kujtimet e mia, (Prishtinë: 2005), 25.
Sipas Sheh Neki Shehut, më 24 gusht 2009.
Arkivi i Teqesë së Sheh Banit në Gjakovë, më 24 gusht 2009, (më tej: ATSHBGJ). Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ali Kolçit, më 8 Rebljul-Evel të vitit 1263 Hixher.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shabanit I në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
Sipas Leonard Shehut, pasardhës i Sheh Murtezait, më 24 gusht 2009.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ali Efendiut në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shabanit II në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
Deklaratë e Leonard Shehut nipit të Sheh Shabanit II, më 24 gusht 2009.
Po aty.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Myehedinit në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
Deklaratë e Sheh Neki Shehut, vëllai i Sheh Myhedinit, 24 gusht 2009.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Aliut III në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
Sipas Leonard Shehut, nipit të Sheh Aliut III, më 24 gusht 2009.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshmen të Sheh Mehmetit në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Nekiut, më 17 dhjetor 1987, në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.
Sipas Sheh Reshat Shehu - saadi, më 9 gushtë 2009.
Arkivi i Teqesë së Sheh Salihut saadi, Gjakovë, më 9 gushtë 2009, (më tej: ATSHSGJ). Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Sulejmanit.
Deklaratë e Sheh Reshat Shehut, i biri i Sheh Qamilit, më 9 gusht 2009.
Arkivi i Teqesë së Sheh Fetahit, Gjakovë, më 21gusht 2009, (më tej: ATSHFGJ).
Sipas Marica Shehut, më 21 gusht 2009.
Sipas Dervish Zejnel Lota, më 22 nëntor 2009.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sulejman Dervishit - Baba Mon në Teqenë e Sheh Fetahit - saadi në Gjakovë.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Muharremit në Teqenë e Sheh= Fetahut - saadi në Gjakovë.
Sipas Marica Shehut, më 21 gusht 2009.
ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Aliut në Teqenë e Sheh Fetahut - saadi, në Gjakovë.
Sipas Sheh Ramadan Shehut - saadi, pasardhësi i Sheh Beqirit, më 23 gusht 2009.
Sipas Sheh Beqir Shehut - saadi, pasardhësi Sheh Beqirit, më 23 gusht 2009.
Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Nuredinit në Teqenë e Shejh Biqirit - saadi, në Gjakovë.
Sipas Shejh Biqir Shehu - saadi, nipi i Sheh Xheladinit, më 23 gusht 2009.
Arkivi i Teqesë së Babës Danë, Gjakovë, më 18 gusht 2009, (më tej: ATBDGJ).
Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, më 22 gusht 2009.
Sipas Nesim Dervishdanës, pasardhësi i Babës Danë, më 18 gusht 2009.
Po aty.
Sipas Nesim Dervishdanës, nipi i Nesmiut, më 18 gusht 2009.
Stephen Schwartz, Kosova prejardhja e një lufte, (Prishtinë: Printing-Press, 2006), 178.
Arkivi i Institutit të Historisë - Tiranë (më tej: AIHT), Fondi: Ferid Vokopola; Mendime dhe studime historike hurufit, hurufit shqiptar burmi dhe doktrina e tyre, dos. A-III-233. f. 1.

References

Arkivi Qendror Shqiptar (më tej: AQSH), f. 149, 1923, D.VI-689, fl. 2; Statuti legal i komuniteteve fetare dërguar nga Parlamenti kryeministrit, Tiranë 05. VI. 1923; Organizata “Drita Hynore”, dhe Festa Madhështore, me rastin e ditës së Ashures”, Kultura Islame, 6-7/1940, 464-265; Baba Rexhebi, Mistiçizma Islame dhe Bektashizma, (Tiranë: 2006), 119.

Sheh Muhamed Shehu, Sheh Shefqeti dhe Teqeja e Madhe në shërbim të Zotit në shërbim të popullit, (Gjakovë: 1414/1998),70.

Haki Kasumi, Bashkësitë fetare në Kosovë, (Prishtinë: Instituti i Historisë së Kosovës, 1988), 66.

J. Thomai, M. Samara, P. Haxhillazi, H. Shehu, Th. Feka, V. Memisha, A. Goga, Fjalori i Gjuhës Shqipe, (Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2006), 203.

Analiza etimologjike e nxjerr si më të besueshme fjalën sufi nga fjala arabe suf, që do të thotë lesh, e cila aludon për veshjen tradicionale me rroba leshi të sufive të parë, dhe karakterizohet nga një xhybe e gjerë prej leshi - suff - dhe prej kësaj fjale vjen edhe tesavuf ose në formën e latinizuar sufizëm. Mirëpo, prejardhja e fjalës sufizëm mund të jetë edhe nga fjalët: saffa, që d.m.th. pastërti dhe çiltërsi; siffat që d.m.th. cilësi fisnike dhe pastërti e thellë shpirtërore (suffa - banka/bench; safa - pastërti; saff - shkalla, rangu).

Arkivi i Teqesë së Sheh Eminit, Gjakovë, më 16 gusht 2009, (më tej: ATSHEGJ), Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.

ATSHEGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.

Sheh Sadedin Xhibavi, Tarikati sa’di, (Dardanë: Teqeja e Tarikatit Sa’di-Krahu Harabati, 2017), 35-36.

Bajrush Ahmeti, Vështrim kulturoro-historik mbi formimin dhe përhapjen e disa fraksioneve në historinë islame, (Prishtinë: 2007), 342.

Metin Izeti, Kllapia e Tesavvufit, (Shkup: Bashkësia Fetare Islame e RM, 2004), 169; Mustafa Kara, Tarikatet e përhapura në tokat osmane, (Shkup-Prishtinë-Tiranë: Civilizimi Osman: Politikë-Ekonomi-Art, Përgatiti: Coşkun Çakir, “Logos A”, 2014), 234.

AQSH, F. 482, V. 1944, D. 80, f. 18: Letër e zëvendësinspektorit të Kryesisë së Këshillit t’Ylemave, Tiranë, 27. VI. 1944.

Neol Malcolm, Kosova një histori e shkurtër, (Prishtinë: Koha, 2001), 184.

Nahat Krasniqi, “Dy dokumente gjenealogjike të rëndësishme”, Dituria islame, 59/1994,14.

Hasan Kaleshi, Kontributi i shqiptarëve në “Diturinë islame”, (Prizren: 1411/1991), 40.

Pleurat Krasniqi, Aspekte kulturoro-historike të Gjakovës dhe ixhazetlinjtë 1870-1940, (Gjakovë: Litografia, 2002), 57.

Nehat Krasniqi, Kontribute albanologjike, (Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2011), 51.

Haxhi Sheh Xhemali Shehu, “Teqeja e rendit dervish-saadi Prizren”, Buletin “HU”, 2/1983, 7-8; Jashar Rexhepagiqi, Dervishët dhe teqetë në Kosovë, në Sanxhak dhe në rajonet tjera përreth, (Pejë: Dukagjini, 2003), 76; Hysen Ibra, “Teqeja e Madhe e Gjakovës dhe Teqeja Marash-Hisar në Prizren, meritojnë të vihen nën mbrojtjen shtetërore”, Edukata islame, 80/2006, 158.

Sheh Shefqeti (1900-1952). U lind në Gjakovë, në vitin 190018. Ishte djali më i vogli (i katërti) i Aqif Efendiut, nga familja e njohur Shehu. Mësimet e para i nisi në Gjakovë, ndërsa studimet në Medresenë e Madhe të Gjakovës, pranë myderrizit më të njohur të kohës, Hafiz Iljaz Efendiut. Diplomoi në Prizren në medresenë e “Mehmet Pashës”, tek dijetari, Nusret Efendiu, që ishte edhe myfti i Prizrenit18. Në vitin 192818, në moshën 43- vjeçare, ndërroi jetë në Gjakovë, Sheh Qamili, vëllai i madh i Sheh Shefqetit, duke mos lënë pasardhës. Teqeja e Madhe e Gjakovës për disa vjet mbeti pa sheh. Në muajin nëntor 192918, në Teqenë e Madhe në Gjakovë, Sheh Shefqeti, në një ceremoni madhështore

drejtua nga Sheh Muharrem Mitrovica, u gradua sheh ku i dha edhe hilafetname. Sheh Shefqeti ndërroi jetë, më 11 mars 195218. U varros me nderime të mëdha, me përcjellje madhështore jo vetën nga Gjakova, por nga mbarë Kosova. Në varrimin e Sheh Shefqeti, morën pjesë mbi 12 000 vetë18. Trupi i pajetë i Sheh Shefqetit u bartë deri në “Xhaminë e Sefës” ku u falë namazi i xhenazes, nën drejtimin e hoxhës së nderuar, Hafiz Ymer Efendi Guta.

Musa Shehzade Shehu (1870- 1944). U lind në vitin 1870 në qytetin e Gjakovës. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, për t’i vazhduar në Prizren, Selanik, dhe Stamboll. Musa Shehzade kishte një diapazon të gjerë të kulturës fetare me ç’rast mbante edhe titullin e nderuar Dervish Nakib të tarikatit saadi. Krahas veprimtarisë kombëtare, fetare, sociale dhe humanitare, për dyzetë vite me radhë zhvilloi aktivitet politik. Musa Shehzade kishte qenë deputet në Parlamentin e fundit Osman. Kishte marrë pjesë në Kongresin e Manastirit. Nënshkrues i Memorandumit të Junikut 1912, dhe komandant për çlirimin e Shkupit. Delegat i Prizrenit në Shpalljen e Pavarësisë në Vlorë. Si një besimtar i

devotshëm dhe shumë arsimdashës kontribuoi në mënyrë të veçantë midis dy luftërave botërore në ndihmë të të varfërve dhe sidomos nxënësve me anë të shoqatave “Gajret” dhe “Merhahamet”. Më 26 prill 1941, bëhet prefekti i parë shqiptarë në Prizren. Ishte një ndër

iniciatorët për formimin e Lidhjen së Dytë të Prizrenit. Musa Shehzade ishte pjesëmarrës aktiv i kësaj organizate duke u zgjedhur si kryetra i Kuvendit. Për shkak të veprimtarisë së tij, Musa Shehzade u pushkatua nga OZNA-ja, më 28 nëntor 1945, pikërisht në ditën e

flamurit. Disa muaj pas pushkatimit pushteti sllavo-komunist ia konfiskoi tërë pasurinë, duke përfshirë edhe Teqenë e Marash Hisarit. Më 1950 pushteti komunist e rrënoi objektin e bukur sakral të Teqesë së Marash Hisarit në Prizren, ku Musa Shehzade e kaloi një pjesë të madhe të jetës dhe veprimtarisë së tij. Teqeja u rrënua e tëra duke u përfshirë edhe semanhanja dhe dhoma e ziqrit. Shpëtoi tyrbja dhe rrapi shekullor që gjendej në mes të kompleksit.

ATSHEMGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut.

Iljaz Metaj, Orientalizmat shtrirja leksiko-semantike në gjuhën shqipe, (Prishtinë: Drenusha), 108.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Zejnel Abidinit Baba - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Sipas Shehzade Valdin Shehut, më 27 qershor 2016.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Mehmed - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Ziqri është një ndër aktivitetet më kryesore me anë të të cilit bëhet përkujtim i Zotit, rituali më i preferuar në teqe, i cili e aftëson pjesëmarrësin me gjendjen e meditimit dhe kontemplimit.

Evrad është një përmbledhje speciale me lutje, e cila kryesisht lexohet në mëngjes. Secili rend i dervishëve e ka evradin e vet. Shehlerët thonë se evradin e ka përpiluar themeluesi i tarikatit.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësit të Sheh Mehmetit, më 16 gusht 2009.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ahmedit II - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehu - tebdil, pasardhësit të Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.

Nuredin Ahmeti, Krerët fetarë në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare në vilajetin e Kosovës (1878-1912), (Prishtinë: Instituti Albanologjik, 2011), 60.

Nakib - mbikëqyrës i ekzekutimit të ritualeve të dervishëve. Nakib ka edhe domethënie më të gjerë, si p.sh.: vendi i punës me kohë të caktuar, zëvendëssheh.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Eminit - tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësi i Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, pasardhësit të Sheh Eminit, më 17 gusht 2009.

Muhamet Pirraku, “Gjurmë të veprimtarisë letrare shqipe me alfabet arab në Kosovë”, Gjurmime albanologjike seria e shkencave historike, IX-1979, 1980, 206; Hajdar Salihu, Poezia e bejtexhinjve, (Tiranë: Uegen, 2010), 221.

Sheh Ruzhdi Shehu, “Teqeja e Sheh Eminit në Gjakovë-Kosovë, vatër shembullore e besimit dhe çështjes kombëtare shqiptare”, NJERIU, Sesion shkencor i tarikateve islamike në Kosovë dhe Shqipëri, (Tiranë :Eurorilindja, 2000), 317-329.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Hamdiut -tebdil në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

ATSHEMGJ, Dorëshkrimet e postmbajtësit të Teqesë së Sheh Ruzhdi Shehut, më 17 gusht 2009.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, nipi i Sheh Hamdiut, më 17gusht 2009.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shukriut - tebdil. E premte, fundi i muajt Rexheb 1342/1924, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, nipi i Sheh Shukriut, më 17 gusht 2009.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Zijahsë - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Teqenë në Gjakovë.

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, më 18 gusht 2009.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Abdyl Azizi - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Deklaratë e Sheh Ruzhdiut, i biri i Sheh Abdyl Azizit, më 17 gusht 2009.

ATSHEMGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, në Teqenë e Sheh Eminit në Gjakovë.

Sh. J. Efendiu, Islamizmi, Shi’zmi, sufizma dhe tarikatet, 1984, f. 221.

Sheh Lutfillah Shehu, Teqeja në kujtimet e mia, (Prishtinë: 2005), 25.

Sipas Sheh Neki Shehut, më 24 gusht 2009.

Arkivi i Teqesë së Sheh Banit në Gjakovë, më 24 gusht 2009, (më tej: ATSHBGJ). Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ali Kolçit, më 8 Rebljul-Evel të vitit 1263 Hixher.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shabanit I në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

Sipas Leonard Shehut, pasardhës i Sheh Murtezait, më 24 gusht 2009.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Ali Efendiut në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Shabanit II në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

Deklaratë e Leonard Shehut nipit të Sheh Shabanit II, më 24 gusht 2009.

Po aty.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Myehedinit në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

Deklaratë e Sheh Neki Shehut, vëllai i Sheh Myhedinit, 24 gusht 2009.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Aliut III në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

Sipas Leonard Shehut, nipit të Sheh Aliut III, më 24 gusht 2009.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshmen të Sheh Mehmetit në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Nekiut, më 17 dhjetor 1987, në Teqenë e Sheh Banit në Gjakovë.

Sipas Sheh Reshat Shehu - saadi, më 9 gushtë 2009.

Arkivi i Teqesë së Sheh Salihut saadi, Gjakovë, më 9 gushtë 2009, (më tej: ATSHSGJ). Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Sulejmanit.

Deklaratë e Sheh Reshat Shehut, i biri i Sheh Qamilit, më 9 gusht 2009.

Arkivi i Teqesë së Sheh Fetahit, Gjakovë, më 21gusht 2009, (më tej: ATSHFGJ).

Sipas Marica Shehut, më 21 gusht 2009.

Sipas Dervish Zejnel Lota, më 22 nëntor 2009.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sulejman Dervishit - Baba Mon në Teqenë e Sheh Fetahit - saadi në Gjakovë.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Muharremit në Teqenë e Sheh= Fetahut - saadi në Gjakovë.

Sipas Marica Shehut, më 21 gusht 2009.

ATSHBGJ, Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Aliut në Teqenë e Sheh Fetahut - saadi, në Gjakovë.

Sipas Sheh Ramadan Shehut - saadi, pasardhësi i Sheh Beqirit, më 23 gusht 2009.

Sipas Sheh Beqir Shehut - saadi, pasardhësi Sheh Beqirit, më 23 gusht 2009.

Shih hilafetnamen e përbotshme të Sheh Nuredinit në Teqenë e Shejh Biqirit - saadi, në Gjakovë.

Sipas Shejh Biqir Shehu - saadi, nipi i Sheh Xheladinit, më 23 gusht 2009.

Arkivi i Teqesë së Babës Danë, Gjakovë, më 18 gusht 2009, (më tej: ATBDGJ).

Sipas Sheh Ruzhdi Shehut - tebdil, më 22 gusht 2009.

Sipas Nesim Dervishdanës, pasardhësi i Babës Danë, më 18 gusht 2009.

Po aty.

Sipas Nesim Dervishdanës, nipi i Nesmiut, më 18 gusht 2009.

Stephen Schwartz, Kosova prejardhja e një lufte, (Prishtinë: Printing-Press, 2006), 178.

Arkivi i Institutit të Historisë - Tiranë (më tej: AIHT), Fondi: Ferid Vokopola; Mendime dhe studime historike hurufit, hurufit shqiptar burmi dhe doktrina e tyre, dos. A-III-233. f. 1.