Vëzhgime mbi emra vetjakë të ardhur nga leksiku i përgjithshëm i shqipes
DOI:
https://doi.org/10.62006/sf.v1i3.2951Abstrakti
Ndryshimet e mëdha social-ekonomike e ideo-kultürale të këtyre njëzetepesë vjetve të fundit në vendin tonë, që kanë ardhur si rezultat i fitores së revolucionit popullor dhe i thellimit të mëtejshëm të revolucionit ideologjik e kultural, k anë përmbysur e po përmbysin dita-ditës edhe mjaft norma, zakone, koncepte e m beturina të tje ra të së kaluarës, që janë të huaja e të papajtueshme me realitetin tonë të sotëm, duke u zëvendësuar me norma, zakone e koncepte të reja, socialiste, të epokës sonë. Në kuad in e këtyre ndryshimeve janë përfshirë e po përfshihen edhe emrat e njerëzve, si një kërkesë objektive e zhvillimit të shoqërisë sonë të re.Shkarkimet
Metrics
References
-
Kështu p.sh. emrat shqip si Agira, Pranverë, Dritë, Kujtim , Shpresë, Lule, Bardh. Shegë etj. kanë ardhur drejtpërdrejt nga leksiku i shqipes (agim, pranverë, dritë . kujtim. shpresë. lule, bardh, shegë etj.). ndërsa emra te huaj (është fjala për ata që përdoren edhe tek ne dhe për të cilët shqiptari pak ka qenë i interesuar të dijë se ç’kuptim kanë në gjuhët nga janë marrë) janë huazime të kohëve të ndryshme. Ashtu siç shpjegohen emrat vendas me anë të gjuhës shqipe, ashtu shpjegohen edhe shumica e emrave të huaj me anë të gjuhëve nga kanë dalë. Kështu p.sh. emri Gjergj vjen nga gr. georgos. që do të thotë «bujk» ose -»ai që punon tokën», emri Sofi vjen nga gr. sofi që do të thotë «dituri»·, emri Irenë vjën nga gr. eiréne, që do të thotë «paqë», emri Viktor vjen nga lat. Victor, që do të thotë « fitimtar». emri Mustafa vjen nga arab. mustafa, që do të thotë «i zgjedhur». emri Nuredin vjen nga arab. nur-e -d in , që do të thotë «shkëlqim i fesë»·, emri Robert vjen nga gjer. hrod e berht, që do të thotë «shkëlqim i lavdisë», emri Rikard vjen nga gjer. rich e hard, që do të thotë «trim i fuqishëm» e tj. Për prejardhjen e tyre, e të tjerë , shih edhe : A. Dauzat, Les n oms de Personnes — origine et évolution, Paris 1928 dhe : Traité d ’anthroponymie française, Paris 1949; Al. Graur, Num e de Persoane, Bucuresti 1966; S.. Ilçev, Reçnik na lignite i famiini imena u bëllgarite, Sofje 1969: N. A. Petrovskij. Slovar russk ih liçn jih imen , Moskva 1966: P. Daka, Antroponimia ose emrat e njerëzve në gjuhën toné, «Vatra e Kulturës». 1969. 1. f. 33.
-
Në grupin e emrave të huaj hyjnë emrat vetjakë, shumica të asimiluar, të periudhës romake e greko-bizantino-sllave. të cilët përbëjnë kryesisht shtresën e vjetër të emrave fetarë të besimit katolik e ortodoks si dhe emrat arabo-persoturk e që përbëjnë kryesisht shtresën e emrav e fetarë të besimit mysliman. Veç këtyreve, kemi edhe një shtresë emrash të huaj, laikë, të ashtu quajtur modernë, nga burime të ndryshme (letrare, artistike. politike. shoqërore. kulturale etj.). që janë përdorur e përdoren edhe sot nga mbajtës vendas, pavarësisht nga besimi që kanë ose kanë patur. Meqenëse ky grup përbën objektin e një punimi të gjerë, më vete trajtimi i emrave me origjinë të huaj u la jashtë këtij punimi.
-
Dihet se emrat ilirë, të njohur në kohën tonë, vinë nga burime të ndryshme të shkruara në gjuhët greke a latine dhe kryesisht: a) nga vepra autorësh klasikë greko-romakë, b) nga numizmatika (monedhat e lashta) dhe c) nga mbi- shkrimet e zbuluara nëpër nekropolet e ndryshme të vendit tonë. Më gjerë për fondin e shkruar të emrave ilirë mund të shihen edhe: H. Krähe, Lexikon altilly- rischen Personnamen, Heidelberg 1929; A. Mayer, Die Sprache der alten Illyrier, Band I: Einleitung Wörterbuch der illyrischen Sprahcreste, Wien 1957; V. Toçi. Mbishkrime e relieve nga nekropoli i Dyrrahit, «Bulet. USHT. Shk. Shoq.»·, 2. 1962. f. 70-132; Po ay. Të dhëna mbi onomastikën ilire në Dyrrah dhe qendra të tjera të vendit tonë, «Stud. fil.«·, 3, 1969, f. 169-189; H. Ceka, Përputhje onomasti- ke ilire-epirote, «Stud. hist.«·, 2, 1965, f. 85-92; I. I. Russu, Illiri istoria — Limba yi onomastica, Bucureçti, 1969.
-
Shih edhe: H. Krahe, vep. cit.; A. Mayer, vep. cit.; I. Russu, vep. cit.; V. Toçi, vep. cit.
-
Në një shkrim të F. Cordignanos, botuar në Civiltà Cattolica, Roma 1929, f. 403, gjendet ky kontekst: «per intercessione di Uikan. principe di Dioclea nel 1199, Antivari riuscì ad ottenere da Innocenzo III il pallio arcivescovile».
-
Të dhënat jepen vetëm për emrat vetjakë (të parmë) dhe jo edhe për mbi- emrat e patronimet, të cilët, në disa raste, dëshmohen edhe më herët dhe si nu- mër janë më të shumtë. Këta të dytët mbeten për t’u trajtuar në një punim më vete mbi patronimet në shqipen.
-
L. Thallóczy, C. Jirecek et E. Sufflay, Acta et Diplomata res Albaniae me- diae aetatis ïllustrantia, vol. II, Zagreb 1913, f. 203.
-
F. Cordignano, Catasto Veneto di Scutari e Registrum Concessionum, 1416- -1417, vol. I, Shkodër, 1940. f. 116, 120-121.
-
Hicri 835 Tarihli-Suret-i Defter-i Arvanidi metrii bir gins ile nesreden Halil Inalçik, Ankara 1954, f. 76.
-
«Defteri em'èror i Vilajetit të Dibrës, Dulgoberdës, Rjekës, Çermenïkëè dhe të tjera, 1467» (Përkth. shqip në drsh. në Arkivin e Inst. hist. e gjuh. Dosja A. III. 315).
-
R. Stojkov — Th. Kacori, Një regjistër osmano-turk i shek. XV për Shqiptarët e Peloponezit në «Stud. hist.», 3, 1966, f. 155, 157, 162.
-
Emrin vetjak Mirash e ndeshim edhe në -"Defterin e Përmetit e të Kor- çës — vilajeti i Korçës — 1432» në kontekstin «Gjini i biri i Mirashit». (Përkth. shqip në drsh. në Arkivin e Inst. Hist. gjuh. Dosja A. III. 323). Emri Mirash në kohën tonë njihet vetëm në disa fshatra të Malsisë së Veriut, por prania e tij në rrethin e Korçës dhe te shqiptarët e Peloponezit në shek. XV, paraqet një interes të veçantë.
-
R. Stojkov — Th. Kacori, vep. e cit., f. 155, 157, 159.
-
Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV — Burime osmane — pergatitur për shtyp nga Seiami Pulaha. Tiranë, 1968, f. 348.
-
«Defteri i Shkodrës 1485» — (Cituar sipas M. Domit, Burime dhe materiale të shqipes së shekullit XV, në «Stud. fil.», 3, 1968, f. 76.
-
R. Stojkov, Odin neizvestnij istoçnik albanskoi onomastiki seredini XV v. «Actes du premier congrès international des études balkaniques et sud-est européennes», T. III (histoire), Sofia, 1969, f. 552.
-
F. Cordignano, Catasto Veneto..., i. 82.
-
M. Domi. Burime dhe materiale... f. 79.
-
H. Inalçik, vep. e cit. f. 76.
-
Shih edhe A. Kostallari, Mbi disa veçori të fjalës së përbërë në gjuhën shqipe, «Bulet. USHT, Shk. Shoq.» 3, 1961, f. 4.
-
Defteri i Dibrës 1467, (Përkth. shqip në drsh. Arkivi i Inst. hist. gjuh. Dosja A. III. 315 (shih shën. 10).
-
Mash është shkurtim i Marash dhe vjen nga mbiemri «i m(b)arë» khs. edhe fern. Marë-a.
-
Th. Kacori. Një regjistër osm.ano-turk i vitit 1642-1643 «Stud. hist.». 3, 1966, f. 172-173.
-
Shih edhe P. Daka, Për pasurimin e fondit kombëtar të antroponimev* (emrave vetjakë), -«Mësuesi*·, 1969, 1 shkurt, f. 4.
-
Shih edhe A. Kostallari, Njerëzit dhe emrat, «Mësuesi», 1963, 31 maj, f. 4; P. Daka, Përhapja e emrave vetjakë të fondit kombëtar — kërkesë e kohës «Zëri i Popullit». 1969, 23 prill, f. 2.
-
Meqenëse është duke u punuar për një botim me emra vetjakë në forme fjalori, në këtë punim numri i emrave për çdo sferë do të jepet i kufizuar.
-
Për emrat që janë shumë të njohur, në kllapa, do të vëmë shënimin (kudo); për të tjerët, do të shënojmë, në kllapa, të shkurtuar emrin e qytetit, ku e kemi ndeshur. Lexuesit i bëhet e ditur se në këtë punim, autori, nuk i vuri vetes de- tyrën të japë edhe të dhëna statistikore, d.m.th. se sa herë ndeshet ky apo ai emër në këtë apo atë rreth. Gjithashtu do pasur parasysh se ky apo ai emër mund të ndeshet edhe në ndonjë rreth tjetër, veç atyre që shënohen në këtë punim. Për rrethet jepen këto shkurtime: Be. (Berat), Bu. (Burrel), Du. (Durrës), Elb. (Elbasan), Gr. (Gramsh), Fi. (Fier), Gji. (Gjirokastër), Ko. (Korçë), Kol. (Kolonjë), Kru. (Krujë), Ku. (Kukës), Pu. (Pukë), Li. (Librazhd), Le. (Lezhë). Per. (Përmet). Pesh. (Peshkopi), Sa. (Sarandë), Skr. (Skrapar), Shk. (Shkodër), Te. (Tepelenë). Ti. (Tiranë), Tro. (Tropojë), VI. (Vlorë). Pog. (Pogradec).
-
Si pasojë e një qëndrimi të ri e të drejtë ndaj emrave vetjakë, kohët e fundit, vihet re se shumë emra në qarkullim si Fidan, Karafil, Bijë, Bir, Çun, Çupë, Kadife, Sheqer e Sheqere, Ujk, Rron, Jeton, Vogël etj. nuk po përdoren më.
-
Shih edhe P. Daka, Mbi disa veçori të formimit të emrave vetjakë në gjuhën shqipe, «Stud. fil.», 3, 1968, f. 150-155.
-
Në disa vende këta emra paraqiten në trajtën e pashquar dhe me -e p.sh. Gurie, Hekurie, Lulie, Beste, Fluturie, etj.
-
Ja disa shëmbuj, sipas A. Graur, vep. e cit. të disa emrave të pëmgji- tur: Kleopatra nga gr. kleos «lavdi» 4 pater «baba«·, Minella nga gr. mene «guxim» + laos «popull»: Rudolf nga gjer. hrod «i përmendur«· + wulf «ujk» Frederik nga gjer. frid. «paqë» -j- rich «
References
Kështu p.sh. emrat shqip si Agira, Pranverë, Dritë, Kujtim , Shpresë, Lule, Bardh. Shegë etj. kanë ardhur drejtpërdrejt nga leksiku i shqipes (agim, pranverë, dritë . kujtim. shpresë. lule, bardh, shegë etj.). ndërsa emra te huaj (është fjala për ata që përdoren edhe tek ne dhe për të cilët shqiptari pak ka qenë i interesuar të dijë se ç’kuptim kanë në gjuhët nga janë marrë) janë huazime të kohëve të ndryshme. Ashtu siç shpjegohen emrat vendas me anë të gjuhës shqipe, ashtu shpjegohen edhe shumica e emrave të huaj me anë të gjuhëve nga kanë dalë. Kështu p.sh. emri Gjergj vjen nga gr. georgos. që do të thotë «bujk» ose -»ai që punon tokën», emri Sofi vjen nga gr. sofi që do të thotë «dituri»·, emri Irenë vjën nga gr. eiréne, që do të thotë «paqë», emri Viktor vjen nga lat. Victor, që do të thotë « fitimtar». emri Mustafa vjen nga arab. mustafa, që do të thotë «i zgjedhur». emri Nuredin vjen nga arab. nur-e -d in , që do të thotë «shkëlqim i fesë»·, emri Robert vjen nga gjer. hrod e berht, që do të thotë «shkëlqim i lavdisë», emri Rikard vjen nga gjer. rich e hard, që do të thotë «trim i fuqishëm» e tj. Për prejardhjen e tyre, e të tjerë , shih edhe : A. Dauzat, Les n oms de Personnes — origine et évolution, Paris 1928 dhe : Traité d ’anthroponymie française, Paris 1949; Al. Graur, Num e de Persoane, Bucuresti 1966; S.. Ilçev, Reçnik na lignite i famiini imena u bëllgarite, Sofje 1969: N. A. Petrovskij. Slovar russk ih liçn jih imen , Moskva 1966: P. Daka, Antroponimia ose emrat e njerëzve në gjuhën toné, «Vatra e Kulturës». 1969. 1. f. 33.
Në grupin e emrave të huaj hyjnë emrat vetjakë, shumica të asimiluar, të periudhës romake e greko-bizantino-sllave. të cilët përbëjnë kryesisht shtresën e vjetër të emrave fetarë të besimit katolik e ortodoks si dhe emrat arabo-persoturk e që përbëjnë kryesisht shtresën e emrav e fetarë të besimit mysliman. Veç këtyreve, kemi edhe një shtresë emrash të huaj, laikë, të ashtu quajtur modernë, nga burime të ndryshme (letrare, artistike. politike. shoqërore. kulturale etj.). që janë përdorur e përdoren edhe sot nga mbajtës vendas, pavarësisht nga besimi që kanë ose kanë patur. Meqenëse ky grup përbën objektin e një punimi të gjerë, më vete trajtimi i emrave me origjinë të huaj u la jashtë këtij punimi.
Dihet se emrat ilirë, të njohur në kohën tonë, vinë nga burime të ndryshme të shkruara në gjuhët greke a latine dhe kryesisht: a) nga vepra autorësh klasikë greko-romakë, b) nga numizmatika (monedhat e lashta) dhe c) nga mbi- shkrimet e zbuluara nëpër nekropolet e ndryshme të vendit tonë. Më gjerë për fondin e shkruar të emrave ilirë mund të shihen edhe: H. Krähe, Lexikon altilly- rischen Personnamen, Heidelberg 1929; A. Mayer, Die Sprache der alten Illyrier, Band I: Einleitung Wörterbuch der illyrischen Sprahcreste, Wien 1957; V. Toçi. Mbishkrime e relieve nga nekropoli i Dyrrahit, «Bulet. USHT. Shk. Shoq.»·, 2. 1962. f. 70-132; Po ay. Të dhëna mbi onomastikën ilire në Dyrrah dhe qendra të tjera të vendit tonë, «Stud. fil.«·, 3, 1969, f. 169-189; H. Ceka, Përputhje onomasti- ke ilire-epirote, «Stud. hist.«·, 2, 1965, f. 85-92; I. I. Russu, Illiri istoria — Limba yi onomastica, Bucureçti, 1969.
Shih edhe: H. Krahe, vep. cit.; A. Mayer, vep. cit.; I. Russu, vep. cit.; V. Toçi, vep. cit.
Në një shkrim të F. Cordignanos, botuar në Civiltà Cattolica, Roma 1929, f. 403, gjendet ky kontekst: «per intercessione di Uikan. principe di Dioclea nel 1199, Antivari riuscì ad ottenere da Innocenzo III il pallio arcivescovile».
Të dhënat jepen vetëm për emrat vetjakë (të parmë) dhe jo edhe për mbi- emrat e patronimet, të cilët, në disa raste, dëshmohen edhe më herët dhe si nu- mër janë më të shumtë. Këta të dytët mbeten për t’u trajtuar në një punim më vete mbi patronimet në shqipen.
L. Thallóczy, C. Jirecek et E. Sufflay, Acta et Diplomata res Albaniae me- diae aetatis ïllustrantia, vol. II, Zagreb 1913, f. 203.
F. Cordignano, Catasto Veneto di Scutari e Registrum Concessionum, 1416- -1417, vol. I, Shkodër, 1940. f. 116, 120-121.
Hicri 835 Tarihli-Suret-i Defter-i Arvanidi metrii bir gins ile nesreden Halil Inalçik, Ankara 1954, f. 76.
«Defteri em'èror i Vilajetit të Dibrës, Dulgoberdës, Rjekës, Çermenïkëè dhe të tjera, 1467» (Përkth. shqip në drsh. në Arkivin e Inst. hist. e gjuh. Dosja A. III. 315).
R. Stojkov — Th. Kacori, Një regjistër osmano-turk i shek. XV për Shqiptarët e Peloponezit në «Stud. hist.», 3, 1966, f. 155, 157, 162.
Emrin vetjak Mirash e ndeshim edhe në -"Defterin e Përmetit e të Kor- çës — vilajeti i Korçës — 1432» në kontekstin «Gjini i biri i Mirashit». (Përkth. shqip në drsh. në Arkivin e Inst. Hist. gjuh. Dosja A. III. 323). Emri Mirash në kohën tonë njihet vetëm në disa fshatra të Malsisë së Veriut, por prania e tij në rrethin e Korçës dhe te shqiptarët e Peloponezit në shek. XV, paraqet një interes të veçantë.
R. Stojkov — Th. Kacori, vep. e cit., f. 155, 157, 159.
Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV — Burime osmane — pergatitur për shtyp nga Seiami Pulaha. Tiranë, 1968, f. 348.
«Defteri i Shkodrës 1485» — (Cituar sipas M. Domit, Burime dhe materiale të shqipes së shekullit XV, në «Stud. fil.», 3, 1968, f. 76.
R. Stojkov, Odin neizvestnij istoçnik albanskoi onomastiki seredini XV v. «Actes du premier congrès international des études balkaniques et sud-est européennes», T. III (histoire), Sofia, 1969, f. 552.
F. Cordignano, Catasto Veneto..., i. 82.
M. Domi. Burime dhe materiale... f. 79.
H. Inalçik, vep. e cit. f. 76.
Shih edhe A. Kostallari, Mbi disa veçori të fjalës së përbërë në gjuhën shqipe, «Bulet. USHT, Shk. Shoq.» 3, 1961, f. 4.
Defteri i Dibrës 1467, (Përkth. shqip në drsh. Arkivi i Inst. hist. gjuh. Dosja A. III. 315 (shih shën. 10).
Mash është shkurtim i Marash dhe vjen nga mbiemri «i m(b)arë» khs. edhe fern. Marë-a.
Th. Kacori. Një regjistër osm.ano-turk i vitit 1642-1643 «Stud. hist.». 3, 1966, f. 172-173.
Shih edhe P. Daka, Për pasurimin e fondit kombëtar të antroponimev* (emrave vetjakë), -«Mësuesi*·, 1969, 1 shkurt, f. 4.
Shih edhe A. Kostallari, Njerëzit dhe emrat, «Mësuesi», 1963, 31 maj, f. 4; P. Daka, Përhapja e emrave vetjakë të fondit kombëtar — kërkesë e kohës «Zëri i Popullit». 1969, 23 prill, f. 2.
Meqenëse është duke u punuar për një botim me emra vetjakë në forme fjalori, në këtë punim numri i emrave për çdo sferë do të jepet i kufizuar.
Për emrat që janë shumë të njohur, në kllapa, do të vëmë shënimin (kudo); për të tjerët, do të shënojmë, në kllapa, të shkurtuar emrin e qytetit, ku e kemi ndeshur. Lexuesit i bëhet e ditur se në këtë punim, autori, nuk i vuri vetes de- tyrën të japë edhe të dhëna statistikore, d.m.th. se sa herë ndeshet ky apo ai emër në këtë apo atë rreth. Gjithashtu do pasur parasysh se ky apo ai emër mund të ndeshet edhe në ndonjë rreth tjetër, veç atyre që shënohen në këtë punim. Për rrethet jepen këto shkurtime: Be. (Berat), Bu. (Burrel), Du. (Durrës), Elb. (Elbasan), Gr. (Gramsh), Fi. (Fier), Gji. (Gjirokastër), Ko. (Korçë), Kol. (Kolonjë), Kru. (Krujë), Ku. (Kukës), Pu. (Pukë), Li. (Librazhd), Le. (Lezhë). Per. (Përmet). Pesh. (Peshkopi), Sa. (Sarandë), Skr. (Skrapar), Shk. (Shkodër), Te. (Tepelenë). Ti. (Tiranë), Tro. (Tropojë), VI. (Vlorë). Pog. (Pogradec).
Si pasojë e një qëndrimi të ri e të drejtë ndaj emrave vetjakë, kohët e fundit, vihet re se shumë emra në qarkullim si Fidan, Karafil, Bijë, Bir, Çun, Çupë, Kadife, Sheqer e Sheqere, Ujk, Rron, Jeton, Vogël etj. nuk po përdoren më.
Shih edhe P. Daka, Mbi disa veçori të formimit të emrave vetjakë në gjuhën shqipe, «Stud. fil.», 3, 1968, f. 150-155.
Në disa vende këta emra paraqiten në trajtën e pashquar dhe me -e p.sh. Gurie, Hekurie, Lulie, Beste, Fluturie, etj.
Ja disa shëmbuj, sipas A. Graur, vep. e cit. të disa emrave të pëmgji- tur: Kleopatra nga gr. kleos «lavdi» 4 pater «baba«·, Minella nga gr. mene «guxim» + laos «popull»: Rudolf nga gjer. hrod «i përmendur«· + wulf «ujk» Frederik nga gjer. frid. «paqë» -j- rich «
Downloads
Botuar
Si të citoni
Numri
Seksioni
Licensa
Copyright (c) 2023 Akademia e Studimeve Albanologjike

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.