Mbi një tip strukturok te fjalive te varura dhe mbi disa çeshtje te përgjithshme të lidhura me te.

Mahir Domi

doi:10.62006/sf.v1i4.2959

Autorët

Mahir Domi

DOI:

https://doi.org/10.62006/sf.v1i4.2959

Abstrakti

Gjuhësisë shqiptare në fushën e sintaksës, ndër të tjera, i bie detyra shumë e rëndësishme për të gjurmuar, përshkruar, analizuar mënyrat e ndryshme të shprehjes së kuptimeve sintaksore, tipet e ndryshme strukturore të njësive sintaksore, bashkë me vlerat e përdorimet e tyre. Zgje- rimi i njohurive tona në këtë lëmë është një kusht i domosdoshëm për të depërtuar edhe më thellë në sistemin e gjuhës sonë, për të nxjerrë më mirë në dukje pasurinë dhe larminë e mjeteve shprehëse, e po ashtu edhe specifikën e saj.

Shkarkimet

Download data is not yet available.

Metrics

Metrics Loading ...

References

Si shihet, këta përemra me kuptim përgjithësues ndrysho jnë nga përemrat lidhorë të zakonshëm të përdorur me fjalitë e varura përcaktore. Megjithatë, ata përdoren (ose kanë nisur të përdoren) edhe në vend të këtyre përemrave të fundit (ose si korelatë të përeanrit që): Por nuk është e drejtë të kënaqemi me ato çka kemi arritur . . (E. Hoxha, Fjala në Plenumin I të K.Q., «
Me të njejtën vlerë përdoren edhe togjet përemërore si «tërë sa, tërë ç’, gjithësa, g jith ë ç’» a ndonjë tjetër si ato, qëmund të merren sot si përemra lidhorë të përbërë me kuptim përgjithësues: Tërë sa thamë gjer këtu, po i ndritim me disa shembëlla. (K. Cipo, Sintaksa, 100). Dhe ata i jepnin padres të rë ç’kish in e ç'nuk kishin për të shpëtuar.. (P. Marko, Q yteti i fundit, 70). Tërë ç’u thanë gjer këtu rreth përdorimit të kryefjalës janë të vlefshme e dhe për kundrinën edhe për cilësorin. (K. Cipo, v.c., 61). Gjithe sa ishin aty nderuan ushtarakisht të porsa ardhurit.. (F. Gjata . Nëndori» 1956, 4, fq. 52). — Nga gëzimi i harron gjithë ç'më kishin ndodhur udhës. (Sh. Musaraj, Isha unë Çobo Rrapushi, 10). I kishte dhënë asaj gjithë ç’kish te dashur. (Dh. Xhuvani, Përsëri në këmbë, 234). — Ti mos bën pjesë në ndonjë grup koral? — e pyeti Muhameti, duke kujtuar se gjithë sa ngjireshin bënin pjesë në ndonjë grup të tillë. (Q. Buxheli, v. c., 79). Si përemer të përbërë mund të marrim edhe çdo që, edhe fjalinë e varar të prirë prej tij si fjali të varur lidhorë kryefjalore a kundrinore· Shokë, kush të ma tregojë, do t’i fal çdo që të dojë... (Çajupi, Vepra. 1957, f. 305) Çdo që bën vet’e që thotë, i beson sende të mira .. . (ib. 243).
Këto fjali mund të ngarkohen edhe me nuança kuptimore të ndryshme Kryefjaloret p.sh. mund të shprehin edhe shkak. edhe kusht: Kush s’punon (= nëse s'punon) dheut i rëndon (K. Kamsi, v. c., 113).
Kështu mund të vihet re një përhapje gjithnjë më e madhe e një përdorim gjithnjë më i shpeshtë — në kurriz të ndërtimeve me -ç-, i ndërtimeve me çka (shka), më parë karakteristike të dialektit verior, si edhe i atyre me përemrin e përngjitur, të formuar me të, gjithshka (gjithçka): Ne çmojmë, ruajmë dhe zhvi- llojmë nga arti dhe letërsia e së kaluarës gjithshka është e mirë, është e afërt me idealet dhe aspira tat e punonjësve dhe u shërtaen atyre. (E. Hoxha, v.c. 480). Eh. sikur të përsëritej në jetë gjithçka kish bërë vaki në ëndërr! (Q Buxheli, v.c., 138).
Këto tërheqje të ndryshme lidhen me faktin se përemri lidhor del sikur të ishte gjymtyrë edhe e fjalisë së varur edhe e fjalisë drejtuese të saj (në fakt rolin e gjymtyrës së fjalisë drejtuese e bën gjithë fjalia lidhore).

References

Si shihet, këta përemra me kuptim përgjithësues ndrysho jnë nga përemrat lidhorë të zakonshëm të përdorur me fjalitë e varura përcaktore. Megjithatë, ata përdoren (ose kanë nisur të përdoren) edhe në vend të këtyre përemrave të fundit (ose si korelatë të përeanrit që): Por nuk është e drejtë të kënaqemi me ato çka kemi arritur . . (E. Hoxha, Fjala në Plenumin I të K.Q., «

Me të njejtën vlerë përdoren edhe togjet përemërore si «tërë sa, tërë ç’, gjithësa, g jith ë ç’» a ndonjë tjetër si ato, qëmund të merren sot si përemra lidhorë të përbërë me kuptim përgjithësues: Tërë sa thamë gjer këtu, po i ndritim me disa shembëlla. (K. Cipo, Sintaksa, 100). Dhe ata i jepnin padres të rë ç’kish in e ç'nuk kishin për të shpëtuar.. (P. Marko, Q yteti i fundit, 70). Tërë ç’u thanë gjer këtu rreth përdorimit të kryefjalës janë të vlefshme e dhe për kundrinën edhe për cilësorin. (K. Cipo, v.c., 61). Gjithe sa ishin aty nderuan ushtarakisht të porsa ardhurit.. (F. Gjata . Nëndori» 1956, 4, fq. 52). — Nga gëzimi i harron gjithë ç'më kishin ndodhur udhës. (Sh. Musaraj, Isha unë Çobo Rrapushi, 10). I kishte dhënë asaj gjithë ç’kish te dashur. (Dh. Xhuvani, Përsëri në këmbë, 234). — Ti mos bën pjesë në ndonjë grup koral? — e pyeti Muhameti, duke kujtuar se gjithë sa ngjireshin bënin pjesë në ndonjë grup të tillë. (Q. Buxheli, v. c., 79). Si përemer të përbërë mund të marrim edhe çdo që, edhe fjalinë e varar të prirë prej tij si fjali të varur lidhorë kryefjalore a kundrinore· Shokë, kush të ma tregojë, do t’i fal çdo që të dojë... (Çajupi, Vepra. 1957, f. 305) Çdo që bën vet’e që thotë, i beson sende të mira .. . (ib. 243).

Këto fjali mund të ngarkohen edhe me nuança kuptimore të ndryshme Kryefjaloret p.sh. mund të shprehin edhe shkak. edhe kusht: Kush s’punon (= nëse s'punon) dheut i rëndon (K. Kamsi, v. c., 113).

Kështu mund të vihet re një përhapje gjithnjë më e madhe e një përdorim gjithnjë më i shpeshtë — në kurriz të ndërtimeve me -ç-, i ndërtimeve me çka (shka), më parë karakteristike të dialektit verior, si edhe i atyre me përemrin e përngjitur, të formuar me të, gjithshka (gjithçka): Ne çmojmë, ruajmë dhe zhvi- llojmë nga arti dhe letërsia e së kaluarës gjithshka është e mirë, është e afërt me idealet dhe aspira tat e punonjësve dhe u shërtaen atyre. (E. Hoxha, v.c. 480). Eh. sikur të përsëritej në jetë gjithçka kish bërë vaki në ëndërr! (Q Buxheli, v.c., 138).

Këto tërheqje të ndryshme lidhen me faktin se përemri lidhor del sikur të ishte gjymtyrë edhe e fjalisë së varur edhe e fjalisë drejtuese të saj (në fakt rolin e gjymtyrës së fjalisë drejtuese e bën gjithë fjalia lidhore).