Romani “Sofia kominiate” i Santorit dhe “të fejuarit” e Manzonit: ngjashmëri dhe dallime

Abstrakti

Santorin mund ta konsiderojmë të parin romancier shqiptar falë veprës së tij të pabotuar arbërisht (romanin “Sofia Kominiate”), të cilësuar pozitivisht dhe nga De Rada në revistën e tij “Fjamuri i Arbërit”. Cilësimi i De Radës tërheq vëmendjen ndaj veçantisë së këtij përpilimi të Santorit, i cili grish të shtrohen krahasime apo reflektime përqasëse me një autor të njohur të letërsisë italiane, pikërisht, Alessandro Manzonin (1785-1873). Do të parashtrojmë në këtë trajtesë tonën ndikimin që mendojmë se Santori kishte nga ky autor, duke vënë në dukje tipare ngjashmërie në personazhe të të dy veprave. Ne i mbahemi mendimit, siç e kemi shprehur edhe në studime të mëparshme, që duke shkruar romane, Santori nuk u nis thjesht nga ndjenja e një detyre patriotike për t’i falur kombit të vet një lloj të ri si mendojnë disa studiues, po nga një frymëzim i brendshëm që e shtynte të plotësonte gjinitë e tjera që lëvroi, poezinë dhe dramaturgjinë me një lloj të veçantë të prozës, siç ishte lloji proteiform dhe i paparashikueshëm i romanit.