Kulti i Aleksandrit në Mirditë sipas tregimeve të misionarëve Françeskanë të shek. XVII

Autorët

  • Anila Omari

DOI:

https://doi.org/10.62006/sf.v1i1-2.3088

Abstrakti

Autorja, duke u mbështetur në një material të gjetur në një arkiv të Venecies kohët e fundit nga prof. Lucia Nadin që përmban kujtimet e misionarit françeskan Cherubino da Trento nga qëndrimi në Shqipërinë e veriut, u përqendrua në kultin e Shën Aleksandrit në Malin e Oroshit në Mirditë, duke e identifikuar këtë shenjtor te Aleksandri i Driziparës, legjionar romak, martirizuar rreth vitit 300 në Drizipara të Trakisë. Kulti shumë i përhapur i Aleksandrit në Shqipëri mund të ketë lidhje me kujtesën apo subkoshiencën popullore për Aleksandrin e Madh si paraardhës të shqiptarëve. Në mbështetje të kësaj hipoteze, ajo sjell dëshmi të shumta për ekzistencën e një tradite popullore që rrëfen për prejardhjen shqiptare të Lekës së Madh. Më tej autorja shtron për diskutim pyetjen nëse kjo është një traditë e shpikur nga intelektualët (sipas teorisë së Hobsbawm dhe Ranger) apo një traditë autentike popullore dhe arrin në përfundimin se kujtesa për heroin legjendar të lashtësisë vjen si një vazhdimësi në shekuj, e cila mbështetet në fakte historike po edhe në “mendimin e përgjithshëm të kombit tonë”.

Fjalët kyçe:

relacionet e misionarëve, kulti i Aleksandrit, Leka i Madh, tradita popullore, shpikja e traditave, tradita autentike

Shkarkimet

Download data is not yet available.

Metrics

Metrics Loading ...

References

  1. B. Demiraj, “SHQIPTAR – në një dorëshkrim të shek. XVII”, Shêjzat – le pleiadi 1-2, Tiranë, 2022 f. 7-19; Po ai, “Mite dhe bëma të Lekës së Madh”, në: Peizazhe të fjalës (18.06.2022).

  2. A. Omari, “Një tekst i shkurtër shqip dhe emri “shqiptar” në një dorëshkrim të vitit 1639”, Hylli i Dritës, nr. Shkodër, 2022, f. 36-46.

  3. L. Nadin, “Santa pazzia” francescana nell’Albania del secolo XVII, Palaver 11 (2022), n. 2, 5-90, e-ISSN 2280-4250, DOI 10.1285/i22804250v11i2p5, http://siba-ese.unisalento.it, © 2022 Università del Salento.

  4. Thalloczy, Jireček, Shufflay, Acta Albaniae, dok. 653, f. 197.

  5. A. Meksi, “Oroshi, Mali i Shenjtit dhe Principata e Arbrit”, Gazeta Shqip, 24 shtator 2006.

  6. Po ai, “Shteti i Arbrit u ngrit në Mirditën e sotme”, Shqiptarja.com, 9.1.2014. Për herë të parë një episcopus arbanensis përmendet në vitin 1166, khs. Acta Albaniae, dok. 93, f. 31.

  7. Lucia Nadin, “Françeskanët venecianë në Shqipërinë e shekullit XVII”, Studime filologjike, 1-2 2021, f. 15. Teksti origjinal i Fra Cherubinit i transkriptuar nga Lucia Nadin: Padre Cherubino Camus da praso di Val di Bono (Trento), Breve relatione d’alcune cose notabili ocorse nella missione, SF 1-2 2-21 f. 156:

  8. “L'anno 1643 il 9° della Missione, si partirono da Trossano il Padre Fra Cherubino Prefetto, il P. Salvator d'Offida, e fecero un viaggio insieme molto lungo per visitar alcuni popoli, e prima andarono a Mirditti ove stava una Missione la quale, come si disse di sopra, era stata levata e rimessa doi volte, e perchè non si volevano emendar di vender schiavi a turchi e di lasciar di far sangui crudelli; il dì della festa che viene per S. Giovanni Battista di giugno si ritrovarono tra loro questi Padri, ove in una montagna altissima si congregarono a una chiesa cascatta Abbaccia di S. Alessandro un gran popolo, ove tutti quelli monti fanno un mercato generale, e qui vanno da Zadrima, da Scuttari, da Alessio, da Curbino, da Izella, e Scelita, da Bolgari da Fanti grandi e Fanti piccoli, da Luria, da Cidena, da Dibra inferiore e da altre parti, e per 3 giorni fanno bando che la fiera o mercato sia libero, e che niuno dimandi sangue, benchè li fosse stato amazzato il proprio padre, e fratelli, praticando ogni uno senza niun pericolo, e ogni popolo viene tutti armati di belissime arme autentiche con gran spoglie di turchi, con le bandiere avanti, e queste bandiere sono di quelle tolte a turchi in molte scorrarie e sacheggi fanno ben spesso, e poi vengono anco le lor donne vestite benissimo di veste levate a turchi nei sacheggi, e si congrega un grande e fortissimo esercito che fa gran spavento, perchè le donne loro farebbero un formidabile esercito tanto sono brave e buonissime per la spada, arco e archibuso, si pensi poi cosa saranno li huomini. Ivi si ritrova la testa di S. Alessandro Romano ligato per la fede di Giesù Christo da un Presidente dell'Imperator, la cui vita è scritta dal Surio con una belissima confessione, e fu fatto morir a Drisipari in Tracia o Panonia. Li fu tagliata la testa e portata ivi, e poi con una santa apparitione li fu fatta una grandissima chiesa con un'Abbaccia richissima, ma per la tirania del turco e mancamento de' Religiosi è destrutta ogni cosa, solo la testa di questo Santo in una cassa d'argento con ornamento di pietre preziose. In questa chiesa vi erano grand'argenterie, reliquie, paramenti preziosi, calici di gran valuta, ma col tempo sono andatti a male. Fecero dunque intender a questi popoli che si risolvessero di vivere più christianamente e che lasciassero di vender più li christiani schiavi, che era una gran crudeltà, et anco li homicidij, e venissero alla chiesa le feste quelli che potevano per sentir la parola di Dio. Questi risposero che sopra ciò haverebbero fatto consiglio, e poi datta risposta. Fatte dunque consiglio, e rispondeteci, perchè se voi non volete fare frutto di tanto che vi si è insegnato, non vogliam star a perder tempo con voi altri, ma andaremmo tra altri popoli che ci pregano e diventeranno migliori. Fecero consiglio, e così dissero: Padri, noi capi del paese habbiam fatta la legge che chi venderà schiavi tra noi pigliando o putti o putte de' nostri, che li sia spianata la casa e levata ogni cosa, et anco amazzato, ma questo non vien osservato, se alcuni privati di proprio capriccio fanno dell'insolenze sono alcuni potenti, non li potiam domare; circa al sangui siamo sforzati molte volte entrar in sangue per non poter far giustitia come anderebbe fatta; circa del venir alla chiesa veramente potiam venir spesso, ma siamo stati avezzi così di non andar alla chiesa se non una o doi volte all'anno, però siamo mal avezzi; e così fu levata ancora questa volta.”

  9. Lorenzo Surio ose Lorenz Sauer ka qenë një hagjiograf dhe historian kishtar gjerman i shek. XVI, shih https://it.wikipedia.org/wiki/Lorenzo_Surio

  10. Thalloczy, Jireček, Shufflay, Acta e Diplomata, dok. 653, f. 197, fusnotë, me citim të Farlatit.

  11. Shih p.sh. Relacion i abatit të Shën Lleshit në Mirditë Gjergj Stampaneo dërguar Propagandës Fide (1685), Mirdita në Arkivin e Propagandës Fide në shekujt XVII-XX, Shoqata e Jezuitëve, Tiranë, 2020, f. 65, 145.

  12. A. Meksi, “Oroshi, Mali i Shenjtit dhe Principata e Arbrit”, art. cit.

  13. https://www.radiandradi.com/abacia-e-shen-llezhdrit-ne-malin-e-shenjte-te-oroshit

  14. Sipas legjendave që rrethojnë martirizimin e tij, Aleksandri, një ushtar i tribunit Tiberian, nën perandorin Maksimian (286-305), ishte i krishterë dhe, mbasi nuk pranoi të bënte fli për Jupiterin në tempullin që u inaugurua për nder të tij në Romë, u dërgua para perandorit ku shpalli hapur besimin dhe për këtë arsye u torturua mizorisht, iu dorëzua Tiberianit dhe së fundi u dërgua në Traki e Iliri, duke u zhvendosur nga një vend në tjetrin, vazhdimisht duke pësuar tortura të rënda, derisa me urdhër të Tiberianit iu pre koka. Khs. Enciclopedia dei Santi, http://www.istitutoaveta.it/santi%20del%2027%20marzo.html. Por ekziston edhe një tjetër Aleksandër martir nga treva të afërta me territoret e shqipes, në Pidna të Maqedonisë, afër Selanikut, edhe ai i dënuar me prerje koke nga perandori Maksimian në vitin 310, i cili festohet me 14 mars (Enciklopedia e Shenjtëve, https://www.santiebeati.it/dettaglio/45310; “Sant’Alessandro, il 14 marzo si celebra il patrono di Pidna”, https://www.ilsussidiario.net/news/cronaca/2017/3/14/sant-alessandro-santo-del-giorno-il-14-marzo-si-celebra-il-patrono-di-pidna/753900/)

  15. Relacion i abatit të Shën Lleshit në Mirditë Gjergj Stampaneo dërguar Propagandës Fide (1685), Mirdita në Arkivin e Propagandës Fide në shekujt XVII-XX, Shoqata e Jezuitëve, Tiranë, 2020, f. 65.

  16. P. Bartl (ed.), Albania Sacra. Geistliche Visitationsberichte aus Albanien, 1. Diözese Alessio, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden, 2007, f. 407.

  17. Relacion i abatit të Shën Lleshit në Mirditë Gjergj Stampaneo dërguar Propagandës Fide (1685), vep. cit., f. 65.

  18. P. Bartl (ed.), Albania Sacra vep. cit., f. 407.

  19. P. Bartl (ed.), po aty, f. 408.

  20. C. Jireček, “Das christliche Element in der topographischen Nomenclatur der Balkanländer”, Sitzungsberichte der Philosophisch-Historischen Classe der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, Wien, vol. 136 (1897), 20, nr. 4. Khs. Acta Albaniae, f. 197.

  21. Moikom Zeqo, “Aleksandri i Madh, lidhjet e ngushta me shqiptarët”, Gazeta shqiptare.- Nr. 1580, 31 maj 2000.

  22. Kasem Biçoku, “Aleksandri i Madh në kujtesën historike të Skënderbeut e të shqiptarëve”, Studime Historike, nr. 1-2, 2005, f. 7-29.

  23. Bardhyl Demiraj, “Aleksandri i Madh i Maqedonisë në mendimin intelektual-albanologjik shqiptar”, Studime Albanologjike, nr. 10, Instituti i trashëgimisë shpirtërore e kulturore të shqiptarëve, Shkup, 2014, f. 9-24.

  24. Agron Luka, “Privilegjet e Aleksandrit të Madh për ilirët”, tekst apokrif i mesjetës së hershme, apo dokument i rremë”, Gazeta Sot, 18 janar 2013; Aristotel Mici, “Kulti i Aleksandrit të Madh në trevat iliro-arbërore”, Gazeta Dielli, 24 janar 2017.

  25. “Ata i tregojnë njëri-tjetrit trimëritë e Aleksandrit të madh, janë pasardhësit e popullit të tij, paragrekët, autoktonët; pellazgët.”, K. Otten, Udhëtim në Shqipëri 1912, Dituria, Tiranë, 2005, f. 39 e 55.

  26. Rose Wilder Lane, Zonja Lane për Shqipërinë, (titulli origjinal “Peaks of Shala”), përkthyer nga Doriana Molla, ShB Naim Frashëri, Tiranë, 2007, f. 96-102.

  27. Rose Wilder Lane, po aty, f. 101.

  28. Pjetër Bogdani, Cuneus Prophetarum, Patavii 1685, botim kritik përg. nga A. Omari, ASHSH, IGJL, Tiranë, 2005, ribotim i përmirësuar, Tiranë 2016, f. 181.

  29. “Pella (illustrata magni Alexandri Macedonum Regis natali) Pella, Petrela”, khs. B. Demiraj, Dictionarium Latino-Epiroticum (Romae 1635) per R.D. Franciscum Blanchum, Botime Françeskane, Shkodër, 2008, f. 198 (=493).

  30. …mi sono sforzato al meglio che ho potuto fare la relatione del regno d’Albania e Macedonia, antica sede d’Alessandro Magno; E’ l’Albania parte della Macedonia anticamente detta Epiro. Shih I. Zamputi (përg.), Dokumente të shekujve XVI – XVII për historinë e Shqipërisë, vëll. III (1603-1621), ASH e RPS, Instituti i Historisë, Tiranë, 1989, f. 9.

  31. Frang Bardhi, në: B. Demiraj, Dictionarium Latino-Epiroticum (Romae 1635) per R.D. Franciscum Blanchum, Botime Françeskane, Shkodër, 2008, f. 221.

  32. “Cuneus Prophetarum (= Çeta e profetëve) […] e hartuar në italisht dhe shqip (= epirotice) […] prej Pjetër Bogdanit maqedonas […]”, Pjetër Bogdani, Cuneus Prophetarum, Patavii 1685, botim kritik përg. nga A. Omari, ASHSH, IGJL, Tiranë, 2005, (22016), titulli, f. II (e panumëruar).

  33. “[…] Gjindja e këtij kombi (sikundër tregon njëfarë Tuberone Cerva, fisnik raguzan, murg i Shën Benediktit, në një libërth të shkruar latinisht mbi origjinën e turqve) janë mbeturina të maqedonasve të moçëm, sepse as ndër historitë greke as latine nuk thuhet që të kenë ardhur nga Azia, sikundër shkruajnë modernët, por të shtyrë e të dëbuar prej serbëve, bullgarëve dhe kombeve të tjera të huaja, u tërhoqën ndër vendet malore. Qenë quajtur albanezë prej qytetit të Shqipërisë që quhet Alba. Gjuhën e kanë të ndryshme prej gjuhëve të tjera, me shumë fjalë italishte dhe greke.”, Pjesë nga relacioni i Pjetër Mazrrekut, ku flitet për zonat malore të Shqipërisë së Veriut, fl. 273v 1633, në: Relacione mbi gjendjen e Shqipërisë veriore dhe të mesme në shekullin XVII, vëll. I, Tiranë 1963, përg. nga I. Zamputi, f. 448-449.

  34. “tutta l’Albania tornerà a reacquistar el nome come era al tempo di Alexandro” Marin Sanudo Diarii, tomo 57, Venezia, Federico Visentini, 1902, colonna 155, shih Stefano Trovato, “Il mito di Alessandro Magno tra Slavi e Albanesi”, in AA. VV., Ponti e frontiere Giornata interdisciplinare di studi, Venezia 20 ottobre 2004, a cura di Andrea Bonifacio, Venezia, Editgraf Editore, 2005. Artikulli në pdf. gjendet këtu: https://www.academia.edu/25047064/Il_mito_di_Alessandro_Magno_tra_slavi_e_albanesi_Draft_of_the_paper_published_in_Ponti_e_frontiere_Venezia_EditGraf_2005_pp_131_146_

  35. Statutet e Shkodrës në gjysmën e parë të shekullit XIV me shtesat deri më 1469, botim anastatik, IDK, Tiranë 2017, latinisht f. 35 (e panumëruar), në shqip f. 135.

  36. L. Nadin, “Qualche precisazione sul Privilegio di Alessandro Magno, che precede gli Statuti di Scutari”, Albania News, 4 janar 2014: https://www.albanianews.al/cultura/privilegio-alessandro-magno-statuti-scutari. Shih edhe po këtë autore, “Albania Ritrovata”, Onufri 2012, f. 28-30, shën. 7 dhe f. 44-45.

  37. Annio da Viterbo (1437-1502), humanist, teolog dhe erudit italian, i njohur sidomos për veprën e tij të vëllimshme me falsifikime historiko-arkeologjike. Burimi: Wikipedia: https://it.wikipedia.org/wiki/Annio_da_Viterbo

  38. “Scodra inclyta, munitissima, antiquissimaq[ue] Vrbs in Epiro, seu Albania, quam Vrbem Turcae sine suspitione existimant esse conditam ab Alexandro magno, hac de causa illorum lingua vocant eam Schenderia, id est minor Alexandria…” (“Shkodra e famshme, qytet shumë i fortifikuar dhe shumë i lashtë në Epir ose Shqipëri, qytet të cilin turqit e mbajnë pa asnjë dyshim si të themeluar nga Aleksandri i Madh, dhe për këtë shkak e quajnë atë në gjuhën e tyre Skenderie, domethënë Aleksandria e vogël…”, Frang Bardhi, në: B. Demiraj, Dictionarium Latino-Epiroticum (Romae 1635) per R.D. Franciscum Blanchum, Botime Françeskane, Shkodër, 2008, f. 198 (=493).

  39. Khs. shembujt te Bardhyl Demiraj, “Aleksandri i Madh i Maqedonisë në mendimin intelektual-albanologjik shqiptar”, Studime Albanologjike, nr. 10, Instituti i trashëgimisë shpirtërore e kulturore të shqiptarëve, Shkup, 2014, f. 13.

  40. Eric Hobsbawm, Terence Ranger (eds.), The Invention of Tradition, Cambridge University Press, 1992.

  41. E. Hobsbawm, “Introduction: Inventing Traditions”, në The Invention of Tradition, vep. cit., f. 1-2: “‘Invented tradition’ is taken to mean a set of practices, normally governed by overtly or tacitly accepted rules and of a ritual or symbolic nature, which seek to inculcate certain values and norms of behaviour by repetition, which automatically implies continuity with the past. In fact, where possible, they normally attempt to establish continuity with a suitable historic past [....] However, insofar as there is such reference to a historic past, the peculiarity of 'invented' traditions is that the continuity with it is largely fictitious. In short, they are responses to novel situations which take the form of reference to old situations, or which establish their own past by quasi-obligatory repetition.”

  42. Po ai, po aty, f. 4-5.

  43. E. Hobsbawm, “Mass-producing traditions: Europe, 1870-1914”, në: Eric Hobsbawm, Terence Ranger (eds.), The Invention of Tradition, vep. cit. f. 263 vv.

  44. E. Hobsbawm, “Introduction: Inventing Traditions”, vep. cit., në: Eric Hobsbawm, Terence Ranger (eds.), The Invention of Tradition, f. 9.

  45. Po ai, po aty, f. 8.

  46. Peter Burke, Recension mbi “The Invention of Tradition di Eric Hobsbawm e Terence Ranger”, The English Historical Review, Vol. 101, n. 398 (January, 1986), Oxford University Press, f. 316-317. Shih edhe Guy Beiner, “The invention of tradition?” The History Review, XII, 2001, f. 1-10.

  47. F. Bardhi, Skënderbeu (Apologji), përktheu Stefan Prifti, Naim Frashëri, Tiranë, 1999, f. 124-125.

  48. Shih citimet nga Marin Barleti e Frang Bardhi për mëtimet e vetë Skënderbeut për lidhje me Aleksandrin e Madh te B. Demiraj, “Aleksandri i Madh i Maqedonisë në mendimin intelektual-albanologjik shqiptar”, Studime Albanologjike, nr. 10, 2014, art. cit., f. 11v.

  49. K. Biçoku, “Aleksandri i Madh në kujtesën historike të Skënderbeut e të shqiptarëve”, Studime Historike, 1-2, 2005, art. cit.

  50. Guy Beiner, “The invention of tradition?” The History Review, XII, 2001, f. 5.

  51. Anthony D. Smith, “The Nation: Invented, Imagined, Reconstructed?, në: Marjorie Ringrose and Adam J. Lerner (eds.), Reimagining the Nation, Open University Press, Buckingham; Philadelphia, 1993, f. 23, shih Guy Beiner, “The invention of tradition?”, art. cit., f. 6.

Downloads

Botuar

2023-12-05

Si të citoni

Omari , A. (2023). Kulti i Aleksandrit në Mirditë sipas tregimeve të misionarëve Françeskanë të shek. XVII. Studime Filologjike, 1(1-2), 63–76. https://doi.org/10.62006/sf.v1i1-2.3088

Artikujt më të lexuar nga i njëjti autor

1 2 3 4 > >>