Diellina, një bimë Trako-Dake me emër Proto-Albanoid

Autorët

  • Radu Crăciun

DOI:

https://doi.org/10.62006/sf.v1i1-2.3089

Abstrakti

Termi trako-dak diellina, i cili i referohet emërtimit shqip “madërgonë, madërgonë e zezë (Hyoscyamus niger) dhe përmendet nga farmacisti grek Pedanius Dioskorides në listë ne tij të bimëve mjekësore, jo vetëm shfaq një lidhje të qartë etimologjike me fjalën shqipe diell, por shërben edhe si dëshmi për zhvillimin fonetik nga një velare palatale tek një dhëmbore, një shndërrim fonetik karakteristik për shqipen. Në pjesën qendrore-perëndimore të Gadishullit ballkanik, ku, sipas tezës së Eric Hamp-it, fliteshin të ashtuquajturat dialekte proto-albanoide, disa antroponime, toponime dhe glosa janë regjistruar me grafi alternative me dhëmbore dhe sibilante. Shembujt e emrave me grafi alternative që përdorin dhëmbore dhe sibilante jo vetëm mund të lidhen me një fazë më të vjetër të gjuhës shqipe por i japin dhe një mbështetje të fuqishme tezës së Hamp-it mbi dialektet proto-albanoide.

Fjalët kyçe:

gjuha shqipe, Hamp, proto-albanoide, trako-dake, Dioskoridi, diellina

Shkarkimet

Download data is not yet available.

Metrics

Metrics Loading ...

References

  1. Dioskoridi është autori i punimit të famshëm Περὶ ὕλης ἰατρικῆς, (“Për lëndët mjekësore”, latinisht De materia medica), i shkruar rreth vitit 77 mbas Krishtit.

  2. Dimiter Detschew, Die thrakischen Sprachreste, (Schriften der Balkankommission, Linguistische Abteilung 14), Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien, 1957, f. 564.

  3. Kolec Topalli, Fonetika historike e gjuhës shqipe, Akademia e Shkencave të Shqipërisë, Shtëpia Botuese "Dituria", Tiranë, f. 516.

  4. Dimiter Detschew, Die thrakischen Sprachreste, (Schriften der Balkankommission, Linguistische Abteilung 14), Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien, 1957, f. 559, dak. sikou-pnoux “gjembi i gomarit”, me pjesën sikou- nga PIE *k̂ē(i)- “i mprehtë”; f. 549, dak. dun “hithër”, nga PIE *dāu- “djeg, torturon”; f. 561, dak. toulbila “Lewisia cotyledon”, me pjesën tul- nga PIE *tēu-, təu-, teu̯ə-, tu̯ō-, tu ̄̆- “fryhet”; f. 560, dak. skiare “gjembaç”, nga PIE *sker- “pres”, shq. shqerr, shkjerr; f. 558, dak. salia “tatulla”, nga PIE *k̑el- “hell, shigjetë”; f. 547, dak. -dela “bar, bimë”, në fitonimin të përbërë duo-dela, nga PIE *dhā̄̆l- “lulëzon, gjelbëron”, shq. dal; dak. diellina “madërgona, kruspullaku (Hyoscyamus niger)” nga PIE *dhel- “shkëlqen, i ndritshëm”.

  5. Stefan Schumacher, Joachim Matzinger, Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch, Vorgeschichte und Etymologie, Shtëpia Botuese "Harrassowitz", Wiesbaden, 2013, f. 239.

  6. - Joachim Matzinger, Der altalbanische Text [E] Mbsuame e Krështerë (Dottrina Cristiana) des Lekë Matrënga von 1592, eine Einführung in die albanische Sprachwissenschaft, Shtëpia Botuese "J.H.Röll", Dettelbach, 2006, f. 49.

  7. - Vladimir, Orel, Albanian Etymological Dictionary, Shtëpia Botuese "Brill", Leiden, 1998, f. 65.

  8. - Kolec Topalli, Fjalori etimologjik i gjuhës shqipe, Qendra e Studimeve Albanologjike, "Botimet Jozef", Tiranë, 2017, f. 384.

  9. Eqrem Çabej, Studime etimologjike në fushë të shqipes. Bleu III: C – D, Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Tiranë, 1987, f. 241-242.

  10. Sergio Neri është bashkautor i fjalorit filologjik-etimologjik digjital të shqipes së vjetër (shek. XV-XVIII), shih Neri, Sergio / Demiraj, Bardhyl (2022): díell -i. në: DPEWA. “Digitales Philologisch-Etymologisches Wörterbuch des Altalbanischen (XV.-XVIII. Jh.)”,

  11. https://www.dpwa.gwi.uni-muenchen.de/dictionary/?lemmaid=14061

  12. Stefan Schumacher, Joachim Matzinger, Die Verben des Altalbanischen: Belegwörterbuch, Vorgeschichte und Etymologie, Shtëpia Botuese "Harrassowitz", Wiesbaden, 2013, f. 237-239.

  13. Rexhep Ismajli, Studime për historinë e shqipes në kontekst Ballkanik, Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, Prishtinë, 2015. (Shih: f. 13, f. 36, f. 157, f. 188-189 - diskutime për termin “proto-albanoid”, përdorur nga Hampi).

  14. Dimiter Detschew, Die thrakischen Sprachreste, (Schriften der Balkankommission, Linguistische Abteilung, 14), Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien, 1957, f. 118-119.

  15. Dimiter Detschew, Die thrakischen Sprachreste, (Schriften der Balkankommission, Linguistische Abteilung, 14), Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien, 1957, f. 125.

  16. - Norbert Jokli në Ebert, M. Reallexikon der Vorgeschichte, 1924 – vël. 13, f. 292.

  17. Peter Anreiter, Die vorrömischen Namen Pannoniens, Shtëpia Botuese “Archaeolingua”, Budapest, 2001, f. 86.

  18. - Ion Russu, Illirii. Istoria. Limba si onomastica. Romanizarea, Shtëpia Botuese e Akademisë së Republikës Socialiste të Rumanisë, Bukuresht, 1969, f. 224.

  19. - Dimiter Detschew, Die thrakischen Sprachreste, (Schriften der Balkankommission, Linguistische Abteilung, 14), Österreichische Akademie der Wissenschaften, Wien, 1957, f. 280.

  20. Haas Otto, Messapische Studien, Heidelberg, Shtëpia Botuese "Carl Winter", Heidelberg, 1962, f. 188.

  21. Joachim Matzinger, Einführung ins Messapische, Wien, 2014, f. 79.

  22. Tsierna < PIE *k̂ k̂ er-no- “akull”, Pokorny 1959, f. 573, *tsinupula < *k̑ k̑ u̯ on-abolo- “molla e qenit”, Blažek 1995.

  23. Joachim Matzinger, Andreas Lippert, Die Illyrer, Shtëpia Botuese "Kohlhammer", Stuttgart, 2021, f. 148.

  24. Po aty, f. 158.

  25. Joachim Matzinger, Die Altbalkanischen Sprachen, Wien, 2016, f. 42.

Downloads

Botuar

2023-12-05

Si të citoni

Crăciun, R. (2023). Diellina, një bimë Trako-Dake me emër Proto-Albanoid. Studime Filologjike, 1(1-2), 77–84. https://doi.org/10.62006/sf.v1i1-2.3089

Numri

No. 1-2 (2023): Studime Filologjike

Seksioni

Artikuj

Licensa

Copyright (c) 2023 Akademia e Studimeve Albanologjike

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Crossref
Scopus
Google Scholar
Europe PMC