Successi d’alcuni nostri frati Minori Riformati Missionarij d’Albania, et altri fatti adherenti nelli travagli dell’Albania Scritto di mano propria dell’occulato testimonio p. Leone da Cittadella sacerdote missionario. Si racconta particolarmente la stess

Abstrakti

Materiali që po botojmë në këtë numër është një tjetër dokument me rëndësi nga kujtimet e misionarëve italianë që erdhën për herë të parë në Shqipëri që nga viti 1634. Një paraqitje të përmbledhur të këtyre dokumenteve nga Lucia Nadin, zbuluese e këtyre dokumenteve në arkivin historik të Venecies, e kemi botuar në numrin 1-2 të revistës Studime Filologjike të vitit 20211, ku është botuar edhe dorëshkrimi i Atë Cherubino da Trentos. Këtu e shohim me vend të paraqesim përshkrimin e detajuar të tekstit të Leone da Citadella-s nga e njëjta autore në një artikull të botuar në vitin 2022 në revistën Palaver. Teksti i transkriptuar i misionarit Leone da Citadella nga Padova u lexua dhe u redaktua në ballafaqim edhe me origjinalin në dorëshkrim, të cilin na e vuri në dispozicion me bujari prof. Lucia Nadin. Dorëshkrimi paraqet vështirësi të mëdha për t’u lexuar, sidomos nga një sy joekspert, pasi shkrimi i dorës është shpesh herë i pakuptueshëm, me shkurtime të shumta fjalësh që ishin në stilin e shkrimeve të asaj kohe, me një gjuhë arkaike të shekullit XVII të përshkuar nga dialektizma të italishtes së Veriut dhe plot me luhatje drejtshkrimore e gramatikore, me emra vendesh dhe njerëzish të Shqipërisë dhe sidomos me një numër fjalësh e shprehjesh në gjuhën shqipe të paraqitur sipas shqiptimit të misionarëve italianë, prandaj transkriptuesi, Padre Meneghin, arkivist i Arkivit të Venecies në vitet ’60 të shekullit të kaluar, meriton admirim për punën profesionale, të saktë e jashtëzakonisht të mundimshme të transkriptimit të dorëshkrimeve të hershme të kësaj natyre(1). Megjithatë, gjatë leximit të tekstit hasej ndonjë vend ku kuptimi nuk dilte i qartë, ku fjalia apo teksti ngecte, ose kur duheshin verifikuar emërtimet, emrat vetjakë, fjalët e shprehjet shqip. Me gjasë, ndonjë gabim leximi ose digjitimi, madje edhe ndonjë harresë midis rreshtash, mund të ketë shpëtuar gjatë digjitalizimit të dorëshkrimit të transkriptuar, kështu që një përqasje me origjinalin ishte e nevojshme për të përmirësuar tekstin gjatë përgatitjes për botim. Përveç korrigjimeve në tekst, dokumentin e pajisëm me shënime shpjeguese të nevojshme për sqarimin e disa trajtave arkaike ose dialektore të tij, të emrave të vendeve shqiptare, trajta e të cilëve në tekst i largohet trajtës së sotme në shqipe, dhe me transkriptimin në alfabetin e sotëm të shprehjeve dhe fjalive shqip në tekstin origjinal, të cilat janë shkruar me alfabetin e shekujve XVI-XVIII të teksteve të vjetra shqipe, ku spikasin tri shkronja të veçanta të marra nga alfabete jolatine: shkronja <{> me vlerën e /z/, <ƺ> me vlerën e /θ/ (= th) dhe <ɣ> me vlerën e /y/. Gjuha e këtyre fragmenteve është ruajtur duke respektuar shqipen veriore të shekullit XVII, një gjuhë bashkëkohase me atë të Frang Bardhit, Pjetër Budit dhe Pjetër Bogdanit, por që ka tipare të gjuhës së folur, dhe në ndonjë rast mund të pasqyrojë edhe nivelin e njohjes së gjuhës shqipe nga misionari italian, sado ta ketë praktikuar këtë gjuhë. Në vijim sjellim versionin shqip të sythit mbi tekstin e Atë Leone da Citadella-s nga punimi i L. Nadin, me bindjen se paraqitja e origjinalit vlen shumë më tepër sesa referimi i pjesshëm tek ai.