Etëhem Haxhiademi vëzhguar përmes parathanëjeve të tij

Abstrakti

Mes autorëve shqiptarë të viteve ’30-të të shekullit të kaluar, Etëhem Haxhiademi është ndër të rrallët që i pajis me Parathanëje të gjitha veprat e tij. Përveç heptalogjisë tragjike, e cila shoqërohet e gjitha me Parathanëje, me të tilla tekste ndërmjetësuese shoqërohet edhe përkthimi i Bukolikeve të Virgjilit, sikurse dhe Lyra, i vetmi vëllim poetik i Haxhiademit, e ka një Parathanëje si tekst paraprijës në lexim. Fakti i pajisjes së çdo vepre të Etëhem Haxhiademit me një Parathanëje të veçantë paraqitet si një rast përjashtimor brenda letërsisë shqiptare të cilin, më fort se një akt formal, e cilësojmë çështje të vetëdijes artistike dhe kulturore të këtij autori. Prej këtej jepet shtysa që interpretimi i kësaj trashëgimie letrare të kryhet nën poetikën e paratekstit, sugjeruar fillimisht nga Gérard Genette1, me qëllim që vepra e një autori të përveçëm klasik, si Etëhem Haxhiademi, të lexohet në mënyrë kritike edhe nën dritën e teorive moderne, duke u trajtuar si elemente peritekstuale dhe epitekstuale. Falë këtyre interpretimeve, që burojnë e rrjedhin prej teorisë së paratekstualitetit, dukuri të tilla si ndërveprimi mes “tekstit qendror” dhe “teksteve të jashtëm” mund të qëmtohen edhe në veprën e Haxhiademit. Përtej këtyre, aty mund të vëzhgohen edhe elemente të tjera, si vendi që zënë dhe rolet që luajnë Parathanëjet kundrejt konteksteve të veprës letrare, që prej kohës së botimit a vënies së tyre në skenë e deri te riaktualizimi i sotëm i tyre.