Fjalor i emërtimeve të shkurtuara në shqipe

Abstrakti

Emërtimet e shkurtuara janë bërë një dukuri shumë e përhapur, veçanërisht në ditët e sotme. Ato janë shndërruar në realitete gjuhësore, sidomos në gjuhën e shkruar dhe tashmë shpesh flitet për to si realitete leksikografike. Dihet se krijimi i emërtimeve të shkurtuara është një prirje e brendshme e çdo gjuhe.
Shqipja ka me dhjetëra fusha leksikore që përfshijnë qindra a mijëra njësi të tilla, që sot po shtohen me shpejtësi të madhe.
Kohët e fundit doli nga shtypi "Fjalor i emërtimeve të shkurtuara", i cili përmban rreth 2.500 njësish.
Lidhur me strukturën e fjalorit, që në krye, duhet të pohojmë se, pavarësisht nga tradita ndërkombëtare, jemi gjendur para një dukurie të ndërlikuar.
Lënda leksikografike e përzgjedhur, është heterogjene, sepse vetë koncepti emërtime të shkurtuara është përfshirës.
Pasqyrimi leksikografik i emërtimeve të shkurtuara të gjuhës shqipe nuk ka qenë i plotë.
Paraqitja e parë është bërë në Fjalorin e Shqipes së Sotme (1984), ku u përfshinë në formë shtojce 300 shkurtesa e shkurtime, por fjalorët e tjerë shpjegues nuk kanë përfshirë rregullisht emërtime të shkurtuara.
Në disa fjalorë dygjuhësh janë paraqitur emërtime të shkurtuara (shkurtesa, shkurtime, simbole etj.) si zë më vete. Kështu, Fjalori italisht-shqip, 20064, i hartuar nga F. Leka e Z. Simoni, ka qindra shkurtesa që lidhen me gjuhën italiane; Fjalori anglisht-shqip, 20025, i hartuar nga P. Qesku ka rreth 4000 njësi, Fjalori gjermanisht-shqip, 20046, i hartuar nga A. Dhrimo, ka disa qindra të tilla.
Edhe pse emërtimet e shkurtuara në këta fjalorë janë të lidhura në radhë të parë me gjuhët e huaja, ato i takojnë edhe leksikografisë shqipe, pasi shqipja ka në përdorim një numër jo të vogël prej tyre e sidomos shkurtesa të huazuara ndërkombëtarizma. Mendojmë se shqipes i duhet një fjalor i emërtimeve të shkurtuara, edhe pse ato formojnë një klasë heterogjene tipash, nëntipash a njësish. Kjo çon domosdoshmërisht te përcaktimi i saktë i procesit dhe i emërtimit.
Në literaturën gjuhësore e jashtëgjuhësore përdoren shpesh termat shqip emërtim i shkurtuar, shkurtim dhe shkurtesë, si dhe termat e huaj abreviacion, abreviaturë, akronim, inicializëm, alfabetizëm etj. Mund të japim këtu shkurt kuptimin e këtyre termave.
Termi emërtim i shkurtuar (dhe abreviacion) është përdorur si term përfshirës, hiperonimik.
Në klasën e njësive nën këtë emërtim futen të gjitha njësitë që i nënshtrohen shkurtimit. Nuk i kemi zgjeruar kufijtë me njësi që i janë nënshtruar rënies së tingujve (si afereza, sinkopa, apokopa etj.).
Në ditët e sotme këto lloj njësish janë të kudondodhura në shtyp e televizion, në tavolina dyqanesh apo institucionesh, në çdo lloj pankarte e reklame. Edhe pse hasen kudo, ato nuk përdoren në mënyrë korrekte, si dhe mbartin probleme në formimin e tyre. Ndaj, ne menduam të ndalemi në këtë klasë emërtimesh duke analizuar atë që është shkruar për të deri tani me synimin që ta trajtojmë atë më në detaje, duke i thënë konkluzionet tonë në baza të nivelit tonë të vëzhgimit, interpretimit dhe vlerësimit.