Historiku i restaurimeve të xhamive klasike dhe neoklasike në Kosovë

Orges Drançolli

Autorët

Orges Drançolli

Abstract

Gjatë periudhës së sundimit osman në Kosovë u ndërtuan një numër i madh i objekteve arkitektonike të karakterit fetar, publik dhe privat. Studimi “Historiku i restaurimeve të xhamive klasike dhe neoklasike në Kosovë” shqyrton historikun e ndërhyrjeve si restauruese ashtu dhe konstruktive në njëmbëdhjetë xhami, monumente kulture, që në masë të madhe ende e ruajnë origjinalitetin e kohës së ndërtimit. Xhamitë kryesisht u ndërtuan në periudhën e artit klasik osman, por kemi dhe dy ndërtime të mëvonshme, përkatësisht shekullit XI, si rasti i Xhamisë së Jashar Pashës në Prishtinë dhe Emin Pashës në Prizren që i ruajnë karakteristikat arkitektonike të xhamive klasike me kube në Kosovë. Ndërhyrjet në objektet sakrale u realizuan në periudha të ndryshme. Kësisoj, në studim këto masa ndaj objekteve klasifikohen në tri faza të ndryshme. Faza e parë është periudha e sundimit osman, faza e dytë periudha e sundimit serb (1912-1999), ndërkaq faza e tretë trajton ndërhyrjet pas vitit 1999, përkatësisht gjatë administrimit ndërkombëtar dhe pas pavarësimit të Kosovës. Punimi ka për qëllim që të evidentojë të gjitha ndërhyrjet dhe ndryshimet në objektet sakrale, qofshin ato pozitive apo negative për objektin, duke paraqitur një pasqyrë të trajtimit të xhamive gjatë periudhave të ndryshme kohore. Studimi bazohet në vetë ndërtimet arkitektonike si burim primar i informacionit. Po ashtu, do të merret parasysh literatura relevante që flet për ndërtimet në fjalë, si dhe në fotodokumentacion.

Keywords:

Kosovë, xhami, monument, arkitekturë, restaurim.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Fejaz Drançolli, "Xhamia e Hadumit në Gjakovë (Historiku, arkitektura dhe piktura)", Vjetar XVIII- XIX, Arkivi i Kosovës, Prishtinë, 1984, f. 37;
Fejaz Drançolli, Studim në lidhje me realizimin e projektit të konservim-restaurimit të Xhamisë Ramadanijeea Llapit në Prishtinë, Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, 2009.
Nađa Kurtović-Folić, "Studija o revitalizaciji Velike Čaršije u Đakovici - Studimi për rivitalizimin e Çarshisë së Madhe në Gjakovë", Antikitetet e Kosovës - Starine Kosova VIII, Prishtinë, 1987.
Abdullah Gërguri, “Konservimi dhe restaurimi i pikturave murale në xhaminë e Sofi Sinan Pashës në Prizren”, Antikitetet e Kosovës XVIII, Prishtinë, 1987.
Roksanda Timotijević, “Prizrenske đzamije i njihove dekoracije", Starine Kosova Antikitete të Kosovës- IX, PZSK, EKMMK, Pristina, 1989-1990,
Zeynep Ahunbay, “Context of Hadum Mosque in Ottoman/Balkan Architecture”, Heritage After War: The Hadum Mosque restoration, Cultural Heritage Without Borders - Kosovo office report series No. 10/2007, Prishtina, 2007.
Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016.
Uzm. Dr. Özden Ormancı Öztürk, Meriç Bakiler, “Priştina - Fatih Camii restorasyonunda kullanılan onarım malzemelerinin Oözelikleri- Properties of the repairment materials used for restoration of the Fatih Mosque in Prishtina”, Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016, 56-65.
Aynur Göktaş, Zahide Çiğdem Alas, “Kosova Fatih (Çarşı-Bayraklı) Camisi'nin projelendirme çalısmaları - The Projection Work of the Fatih (Çarşı-Bayraklı) Mosque in Kosovo”- Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016, 86-101.
Mehmet Z. İbrahimgil, Neval Konuk, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006, 488.
Agron Islami, Areali i Kosovës në kohën osmane, Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë, 2024, 126.
BOA, 20/1481 (21 Za. 1309/16.06.1892); BOA, DH.MKT.357/27 (1312 L.05/01.04.1895); BOA, Y..PRK.MYD. 4/8 (1302 Ra. 04/22.12.1884); BOA, Y..PRK.UM. 23/79 (1309 C. 13/13.01.1892); Mehmet Z. Ibrahimgil, Fatih Sultan Mehmed Camii, Turk Tarih Kurumu Yurt Disindaki Turk Kultur Varliklari Envanteri, Evnanter Numarasi: KVE, KS, PR, 03-10, 19 Temmuz 2001; İbrahimgil, Konuk, Kosova'da, 413.
Krista De Jonge, Nora Arapi, “National identity expressed through religious heritage – case of Sinan Pasha Mosque, in Prizren, Kosovo”, Leuven, 2012, 12.
Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri Yugoslavya, III Cild, 3. Kitab, Bilmen Basımevi, İstanbul, 1981, 160; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, f. 506 -507; Nimetullah Hafiz, Mucahit Asim, “Priştine Kitabeleri”, Çevren Dergisi, sayı 79/80, Rilindja, Prishtinë, 1990, f. 80; Islami, Areali i Kosovës, 117.
Orges Drançolli, Xhamitë me kube në Kosovë, Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë, 2023, 138.
Nimetullah Hafiz, Machiel Kiel, “The Mosque of Kel Hasan Aga in the village of Rogova: An unknown monument of the 16 th century in the Kosovo Disctrict”, Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans, Variorum, Hampshire, 1990, 414-415.
Zeynep Ahunbay, “Ottoman architecture in Kosova and restoration of Hadum Mosque in Gjakovo (Dakovica)”, Center and peripheries in Ottoman architecture: Rediscovering a Balkan Heritage, Cultural Heritage Without Borders Report series No. 9/2010, Sarajavo, 2011, 111; Fejaz Drançolli, Xhamia e Hadumit, Çarshia e Gjakovës - Hadum Mosque Bazaar in Gjakova, IMMK, Prishtinë 2007, 8.
Ayverdi, Avrupa’da, f. 158; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 493-494.
Orges Drançolli, “Destruction of old bazaars in Kosova”, Historijski pogledi - Historical Views, Vol. VI, No. 10, Center for Research of Modern and Contemporary History, Tuzla, 2023, 106-107, 109-112.
Esat Haskuka, Ura, çarshia dhe lagjja “Arasta”, Prizren, 1999, 17.
Christine Kohlert, “Zona historike urbane në kontekstin e menaxhimit urban”, Heritage of Prishtina - Remained Herage of Prishitna, Cultura Heritage Without Borders, Prishtina, 2008, f. 21; Andrew Herscher, Violence taking place: The architecture of the Kosovo Conflict, Stanford University Press, Stanford, 2010, 24-25, 28, 30.
Eliza Hoxha, “Prish-ti-na”, Heritage of Prishtina - Remained Heritage of Prishitna, Cultura Heritage Without Borders, Prishtina, 2008, 9-10.
Muhamed Shukriu, Prizreni i lashtë, Morfologjia e ecurive për ruajtjen e kulturës materiale, Prizren, 2001, 298. De Jonge, Arapi, National identity, 14.
Tefik Morina, “Monumentet e kulturës islame në Kosovë dhe mbrojtja e tyre gjatë periudhës 1945-1992”, Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët (simpozium ndërkombëtar), Kryesia e Bashkësisë Islame të Kosovës, Prishtinë, 1995, 519.
Ayverdi Avrupa’da, 43; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 338.
Agim Morina, Abdullah Gërguri 1931-1994, Katalog i ekspozitës, Prishtinë, 2014, f. 3; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 717.
Shukriu, Prizreni, 328; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 582.
Gani Gashi, Xhamia e Jashar Pashës, Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, Prishtinë, 2013.
Nimetullah Hafiz, Machiel Kiel, “The Mosque of Kel Hasan Aga in the village of Rogova: An unknown monument of the 16 th century in the Kosovo Disctrict”, Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans, Variorum, Hampshire, 1990, 417-418; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 413-414.
Shaqir Shala, Rogova e Hasit nëpër shekuj: Fakte dhe dëshmi, Shtëpia Botuese “Pjetër Bogdani”, Prizren, 2015, 133.
Dick Sandberg, “Foreword”, Heritage After War: The Hadum Mosque restoration, Cultural Heritage Without Borders Kosovo office report series No. 10/2007, Prishtina, 2007, 7-8.

References

Fejaz Drançolli, "Xhamia e Hadumit në Gjakovë (Historiku, arkitektura dhe piktura)", Vjetar XVIII- XIX, Arkivi i Kosovës, Prishtinë, 1984, f. 37;

Fejaz Drançolli, Studim në lidhje me realizimin e projektit të konservim-restaurimit të Xhamisë Ramadanijeea Llapit në Prishtinë, Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, 2009.

Nađa Kurtović-Folić, "Studija o revitalizaciji Velike Čaršije u Đakovici - Studimi për rivitalizimin e Çarshisë së Madhe në Gjakovë", Antikitetet e Kosovës - Starine Kosova VIII, Prishtinë, 1987.

Abdullah Gërguri, “Konservimi dhe restaurimi i pikturave murale në xhaminë e Sofi Sinan Pashës në Prizren”, Antikitetet e Kosovës XVIII, Prishtinë, 1987.

Roksanda Timotijević, “Prizrenske đzamije i njihove dekoracije", Starine Kosova Antikitete të Kosovës- IX, PZSK, EKMMK, Pristina, 1989-1990,

Zeynep Ahunbay, “Context of Hadum Mosque in Ottoman/Balkan Architecture”, Heritage After War: The Hadum Mosque restoration, Cultural Heritage Without Borders - Kosovo office report series No. 10/2007, Prishtina, 2007.

Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016.

Uzm. Dr. Özden Ormancı Öztürk, Meriç Bakiler, “Priştina - Fatih Camii restorasyonunda kullanılan onarım malzemelerinin Oözelikleri- Properties of the repairment materials used for restoration of the Fatih Mosque in Prishtina”, Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016, 56-65.

Aynur Göktaş, Zahide Çiğdem Alas, “Kosova Fatih (Çarşı-Bayraklı) Camisi'nin projelendirme çalısmaları - The Projection Work of the Fatih (Çarşı-Bayraklı) Mosque in Kosovo”- Restorasyon Yıllığı - Restorasyon-Konservasyon-Arkeoloji ve Sanat Tarihi Yıllığı Yıl, Sayı: 13, Vakı ar Genel Müdürlüğü İstanbul I. Bölge Müdürlüğü, Istanbul, 2016, 86-101.

Mehmet Z. İbrahimgil, Neval Konuk, Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006, 488.

Agron Islami, Areali i Kosovës në kohën osmane, Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë, 2024, 126.

BOA, 20/1481 (21 Za. 1309/16.06.1892); BOA, DH.MKT.357/27 (1312 L.05/01.04.1895); BOA, Y..PRK.MYD. 4/8 (1302 Ra. 04/22.12.1884); BOA, Y..PRK.UM. 23/79 (1309 C. 13/13.01.1892); Mehmet Z. Ibrahimgil, Fatih Sultan Mehmed Camii, Turk Tarih Kurumu Yurt Disindaki Turk Kultur Varliklari Envanteri, Evnanter Numarasi: KVE, KS, PR, 03-10, 19 Temmuz 2001; İbrahimgil, Konuk, Kosova'da, 413.

Krista De Jonge, Nora Arapi, “National identity expressed through religious heritage – case of Sinan Pasha Mosque, in Prizren, Kosovo”, Leuven, 2012, 12.

Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri Yugoslavya, III Cild, 3. Kitab, Bilmen Basımevi, İstanbul, 1981, 160; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, f. 506 -507; Nimetullah Hafiz, Mucahit Asim, “Priştine Kitabeleri”, Çevren Dergisi, sayı 79/80, Rilindja, Prishtinë, 1990, f. 80; Islami, Areali i Kosovës, 117.

Orges Drançolli, Xhamitë me kube në Kosovë, Instituti i Historisë “Ali Hadri”, Prishtinë, 2023, 138.

Nimetullah Hafiz, Machiel Kiel, “The Mosque of Kel Hasan Aga in the village of Rogova: An unknown monument of the 16 th century in the Kosovo Disctrict”, Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans, Variorum, Hampshire, 1990, 414-415.

Zeynep Ahunbay, “Ottoman architecture in Kosova and restoration of Hadum Mosque in Gjakovo (Dakovica)”, Center and peripheries in Ottoman architecture: Rediscovering a Balkan Heritage, Cultural Heritage Without Borders Report series No. 9/2010, Sarajavo, 2011, 111; Fejaz Drançolli, Xhamia e Hadumit, Çarshia e Gjakovës - Hadum Mosque Bazaar in Gjakova, IMMK, Prishtinë 2007, 8.

Ayverdi, Avrupa’da, f. 158; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 493-494.

Orges Drançolli, “Destruction of old bazaars in Kosova”, Historijski pogledi - Historical Views, Vol. VI, No. 10, Center for Research of Modern and Contemporary History, Tuzla, 2023, 106-107, 109-112.

Esat Haskuka, Ura, çarshia dhe lagjja “Arasta”, Prizren, 1999, 17.

Christine Kohlert, “Zona historike urbane në kontekstin e menaxhimit urban”, Heritage of Prishtina - Remained Herage of Prishitna, Cultura Heritage Without Borders, Prishtina, 2008, f. 21; Andrew Herscher, Violence taking place: The architecture of the Kosovo Conflict, Stanford University Press, Stanford, 2010, 24-25, 28, 30.

Eliza Hoxha, “Prish-ti-na”, Heritage of Prishtina - Remained Heritage of Prishitna, Cultura Heritage Without Borders, Prishtina, 2008, 9-10.

Muhamed Shukriu, Prizreni i lashtë, Morfologjia e ecurive për ruajtjen e kulturës materiale, Prizren, 2001, 298. De Jonge, Arapi, National identity, 14.

Tefik Morina, “Monumentet e kulturës islame në Kosovë dhe mbrojtja e tyre gjatë periudhës 1945-1992”, Feja, kultura dhe tradita islame ndër shqiptarët (simpozium ndërkombëtar), Kryesia e Bashkësisë Islame të Kosovës, Prishtinë, 1995, 519.

Ayverdi Avrupa’da, 43; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 338.

Agim Morina, Abdullah Gërguri 1931-1994, Katalog i ekspozitës, Prishtinë, 2014, f. 3; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 717.

Shukriu, Prizreni, 328; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 582.

Gani Gashi, Xhamia e Jashar Pashës, Instituti i Kosovës për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës, Prishtinë, 2013.

Nimetullah Hafiz, Machiel Kiel, “The Mosque of Kel Hasan Aga in the village of Rogova: An unknown monument of the 16 th century in the Kosovo Disctrict”, Studies on the Ottoman Architecture of the Balkans, Variorum, Hampshire, 1990, 417-418; İbrahimgil, Konuk, Kosova’da, 413-414.

Shaqir Shala, Rogova e Hasit nëpër shekuj: Fakte dhe dëshmi, Shtëpia Botuese “Pjetër Bogdani”, Prizren, 2015, 133.

Dick Sandberg, “Foreword”, Heritage After War: The Hadum Mosque restoration, Cultural Heritage Without Borders Kosovo office report series No. 10/2007, Prishtina, 2007, 7-8.

Historiku i restaurimeve të xhamive klasike dhe neoklasike në Kosovë

Autorët

Abstract

Keywords:

Downloads

References

References

Downloads

Published

How to Cite

Numër

Section

License

rrethprojektit

Rreth revistës

mostviewed

Make a Submission

Language

Current Issue

Information