Kërkesat e intelektualëve shqiptarë dërguar Lidhjes së Kombeve për realizimin e të drejtave qytetare dhe kombëtare të shqiptarëve në Mbretërinë ish-jugosllave (1924-1931)
Abstract
Punimi tenton të sjellë në pah përpjekjet e vazhdueshme të intelektualëve shqiptarë për sigurimin e të drejtave elementare në radhë të parë. Përpjekjet nuk përfshinin vetëm të drejtat bazë, por edhe të drejtat politike dhe demokratike të shqiptarëve, brenda kuadrit juridik vendor dhe ndërkombëtar. Këto të drejta përfshinin të drejtën për shkollim, themelimin e institucioneve kulturore, shtypin e lirë dhe përdorimin e lirë të gjuhës amtare. Po ashtu, përpjekjet synonin ndërkombëtarizimin e çështjes shqiptare në përgjithësi dhe në veçanti të shqiptarëve në Mbretërinë Serbo-Kroate-Sllovene (pas vitit 1929, në Mbretërinë Jugosllave). Në këtë aspekt një rëndësi të veçantë kishte argumentimi dhe informimi i faktorit publik të kohës për gjendjen e krijuar me rastin e ripushtimit të tokave shqiptare nga forcat serbo-malazeze në fund të Luftës së Parë Botërore e për të vazhduar, pothuajse, përgjatë gjithë periudhës në mes dy luftërave botërore. Ishin intelektualë shqiptarë, si: Hasan Prishtina, Bajram Curri, Kadri Prishtina, Bedri Pejani, Ibrahim Jakova, Dom Gjon Bisku, Dom Shtjefën Kurti, Dom Luigj Gashi etj., që në vazhdimësi, më anë të letrave, të peticioneve, të memorandumeve, të kontakteve të drejtpërdrejta, pastaj të artikujve të botuar në mediume të ndryshme dhe jo vetëm, informuan qeveritë, politikanët, individët e dalluar, shoqëritë ndërkombëtare (qeveritare dhe joqeveritare), vetë Konferencën e Paqes, Lidhjen e Kombeve dhe mekanizmat e saj për pozitën e shqiptarëve në Mbretërinë SKS-Jugosllave. Shumica e burimeve në këtë punim janë nga “United Nations Library & Archives Geneva”, me fondin: Société des Nations, e që janë një burim mjaft i rëndësishëm i hulumtimeve shkencore për këtë periudhë dhe për shqiptarët në Mbretërinë Jugosllave.
Keywords:
Intelektualët shqiptarë, Lidhja e Kombeve, Mbretëria SKSJugosllave, peticionet/memorandumet.Downloads
References
-
Agjencia Shtetërore e Arkivit të Kosovës - Prishtinë (më tej: ASHAK), Fondi (më tej: F.): Ministria e Punëve të Jashtme, Njësia Organ (më tej: NO): Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Letra e Hasan Prishtinës në emrin e Komitetit Shqiptaro-Maqedonas për Maqedoni dhe Kosovë, dërguar Lordit Curzon, shkurt 1926.
-
Pranvera Teli (Dibra), Shqipëria dhe diplomacia angleze 1919-1927 (nën dritën e burimeve arkivore angleze), Shtëpia Botuese: “NERAIDA”, Tiranë 2005, 34.
-
Hakif Bajrami, Rrethanat shoqërore dhe politike në Kosovë në vitin 1918-1941, Prishtinë 1981.
-
United Nations Library & Archives Geneva, (më tej: UNLAG), Fondi (më tej F.): Société des Nations (më tej SdN), Les minorités albanaises en Yougoslavie [Royaume des Serbes, Croates, et Slovènes] - Représentants des Comités unis des Albanais irrédimés - Soumettent au Président du Conseil de la Société des Nations un mémorandum au sujet des Albanais de Cossovo [ Kosovo], de la Macédoine et du Monténégro - Council document C.764.1924.I, (Registry: Classement no: 41, Document no: 39302, Dossier no: 11379), Date (s): 1924.09.26 (Création/Production), Reference Code: R1657/41/39302/11379.
-
Margaret MacMillan, PARIS 1919 SIX MONTHS THAT CHANGED THE WORLD, Random House Trade, 2003.
-
Marenglen Verli, Nga Kosova për Kosovën, vëll. I, Tiranë 2006, 244.
-
Kastriot I. Veselaj dhe Sabit Muçaj, “Hasan Prishtina dhe Lidhja e Kombeve (1924-1931)”, në: “Ballkan Journal of Interdisciplinary Research”, (Tiranë: Vol.1, No.1, May 2015), IIPCCL Publishing, Acces this Journal online at www.iipccl.org, Tiranë Albania 2015.
-
Emine Arifi-Bakalli, “Përpjekjet e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” për realizimin e të drejtave demokratike e kombëtare të shqiptareve në Jugosllavi”, Revista: KOSOVA nr. 22-23, Instituti i Historisë, Prishtinë 2003, 160.
-
ASHAK, F.: Ministria e Punëve të Jashtme, NO: Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Protestë e Hasan Prishtinës, Vejnë, data 15 mars 1927, dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve sër Erik Drummond, fl.1.
-
ASHAK, F.: Ministria e Punëve të Jashtme, NO: Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Protestë e Hasan Prishtinës, Vejnë, data 15 mars 1927, dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve, sër Eric Drummond, fl.2.
-
Marenglen Verli, “Rreth veprimtarisë diplomatike të Hasan Prishtinës për çështjen shqiptare, nga Parlamenti osman deri në Lidhjen e Kombeve”, në: Veprimtaria atdhetare e Hasan Prishtinës (Konferencë shkencore, 13-14 tetor 2012), vëllimi 4, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore, Shkup 2012, 360.
-
Muhamet Pirraku,, Hasan Prishtina, Vlerë sublime e Kombit, “Shoqata e të Burgosurve Politikë e Kosovës, Prishtinë 2013, 276.
-
UNLAG, F: SdN, PETITION DE HASSAN BEY PRISHTINA CONCERNANT LÀ SITUATION DE LA MINORITE ALBANAISE DAN LE DIT ROYAYNE, PROTECTION DES MINORITES DANS LE ROYAUME DES SERBES, CROATES ET SLOVENES, Note du Secretaire general, (Document C. 334, 1909, I), (Voir également C. 370. 1929. I), Date(s): 1929-1930 (Creation), Protection period to: 1970-12-31 Registry no: 4/13737/10528, Reference Code: R2166-4-10528-13737.
-
UNLAG, F: SdN, Minorités albanaises dans le Royaume des Serbes, Croates et Slovènes - Mémoire communiqué par M. Choumenkovitch, 21 août 1929, Date(s):1929, Note: Protection period to: 1969-12-31, Registry No: 4/13975/10528, Reference Code: R2166/4/13975/10528. Fjala është për Letrën e Qeverisë serbe, kroate dhe sllovene, (J. Sumenkoviq, delegacioni i përhershëm i Mbretërisë së Serbëve, të Kroatëve dhe Sllovenëve në Lidhjen e Kombeve) dërguar Lidhjes së Kombeve, Gjenevë, 11 korrik 1929.
-
Robert Elise & Bejtullah Destani, redaktorë, Kosova, një histori dokumentare, nga lufta ballkanike deri në Luftën e Dytë Botërore, Koha, Prishtinë, maj 2019.
-
UNLAG, F: SdN (Minorities), Council Documents,1933, C.41-C.159 , (Confidential), “PROTECTION DES MINORITES EN YOUGOSLAVIE. PETITION DE DON JEAN BISAKU, DON ETIENNE KURTI ET DON LOUIS CONCERNANT LA SITUATION DE LA MINORITE ALBANAISE DANS LE ROYAUME DE YOGOSLAVIE”, Registry No: 4/612-612, Date(s): 1933-02-16 (Creation), (Doc. C. 647.1930.I.), Reference Code C-129-1933-I_FR.
-
UNLAG, F: SdN, “Minorités albanaises en Yougoslavie - Pétition du 15 janvier 1931 de Hassan Bey Prishtina”, Cote: R2166/4/25360/10528, Date(s): 1931 (Création/Production), Registry No: 4/25360/10528, Reference Code: R2166/4/25360/10528
-
Jusuf Osmani, Kolonizimi, reforma agrare dhe shpërngulja e shqiptarëve nga Kosova 1918-1991, Dokumente: Shpërngulja, vëllimi III, Prishtinë 2016.
-
Izber Hoti, Konferenca e Paqes në Paris (1919-1921) dhe çështja e viseve të pushtuara shqiptare, Artini, Prishtinë 2012.
-
Xheladin Shala, “Hasan Prishtina - Personalitet më i denjë kombëtare”, në: Seminar ndërkombëtar për gjuhë, letërsinë dhe kulturën shqiptare, 32/2, Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë 2013; Xheladin Shala, Hasan Prishtina Vështrim i shkurtër Atdhetarie, Instituti Albanologjik, Prishtinë 2014.
References
Agjencia Shtetërore e Arkivit të Kosovës - Prishtinë (më tej: ASHAK), Fondi (më tej: F.): Ministria e Punëve të Jashtme, Njësia Organ (më tej: NO): Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Letra e Hasan Prishtinës në emrin e Komitetit Shqiptaro-Maqedonas për Maqedoni dhe Kosovë, dërguar Lordit Curzon, shkurt 1926.
Pranvera Teli (Dibra), Shqipëria dhe diplomacia angleze 1919-1927 (nën dritën e burimeve arkivore angleze), Shtëpia Botuese: “NERAIDA”, Tiranë 2005, 34.
Hakif Bajrami, Rrethanat shoqërore dhe politike në Kosovë në vitin 1918-1941, Prishtinë 1981.
United Nations Library & Archives Geneva, (më tej: UNLAG), Fondi (më tej F.): Société des Nations (më tej SdN), Les minorités albanaises en Yougoslavie [Royaume des Serbes, Croates, et Slovènes] - Représentants des Comités unis des Albanais irrédimés - Soumettent au Président du Conseil de la Société des Nations un mémorandum au sujet des Albanais de Cossovo [ Kosovo], de la Macédoine et du Monténégro - Council document C.764.1924.I, (Registry: Classement no: 41, Document no: 39302, Dossier no: 11379), Date (s): 1924.09.26 (Création/Production), Reference Code: R1657/41/39302/11379.
Margaret MacMillan, PARIS 1919 SIX MONTHS THAT CHANGED THE WORLD, Random House Trade, 2003.
Marenglen Verli, Nga Kosova për Kosovën, vëll. I, Tiranë 2006, 244.
Kastriot I. Veselaj dhe Sabit Muçaj, “Hasan Prishtina dhe Lidhja e Kombeve (1924-1931)”, në: “Ballkan Journal of Interdisciplinary Research”, (Tiranë: Vol.1, No.1, May 2015), IIPCCL Publishing, Acces this Journal online at www.iipccl.org, Tiranë Albania 2015.
Emine Arifi-Bakalli, “Përpjekjet e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” për realizimin e të drejtave demokratike e kombëtare të shqiptareve në Jugosllavi”, Revista: KOSOVA nr. 22-23, Instituti i Historisë, Prishtinë 2003, 160.
ASHAK, F.: Ministria e Punëve të Jashtme, NO: Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Protestë e Hasan Prishtinës, Vejnë, data 15 mars 1927, dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve sër Erik Drummond, fl.1.
ASHAK, F.: Ministria e Punëve të Jashtme, NO: Shoqata e Kombeve në Gjenevë, viti 1927-1937, Protestë e Hasan Prishtinës, Vejnë, data 15 mars 1927, dërguar Sekretarit të Përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve, sër Eric Drummond, fl.2.
Marenglen Verli, “Rreth veprimtarisë diplomatike të Hasan Prishtinës për çështjen shqiptare, nga Parlamenti osman deri në Lidhjen e Kombeve”, në: Veprimtaria atdhetare e Hasan Prishtinës (Konferencë shkencore, 13-14 tetor 2012), vëllimi 4, Instituti i Trashëgimisë Shpirtërore, Shkup 2012, 360.
Muhamet Pirraku,, Hasan Prishtina, Vlerë sublime e Kombit, “Shoqata e të Burgosurve Politikë e Kosovës, Prishtinë 2013, 276.
UNLAG, F: SdN, PETITION DE HASSAN BEY PRISHTINA CONCERNANT LÀ SITUATION DE LA MINORITE ALBANAISE DAN LE DIT ROYAYNE, PROTECTION DES MINORITES DANS LE ROYAUME DES SERBES, CROATES ET SLOVENES, Note du Secretaire general, (Document C. 334, 1909, I), (Voir également C. 370. 1929. I), Date(s): 1929-1930 (Creation), Protection period to: 1970-12-31 Registry no: 4/13737/10528, Reference Code: R2166-4-10528-13737.
UNLAG, F: SdN, Minorités albanaises dans le Royaume des Serbes, Croates et Slovènes - Mémoire communiqué par M. Choumenkovitch, 21 août 1929, Date(s):1929, Note: Protection period to: 1969-12-31, Registry No: 4/13975/10528, Reference Code: R2166/4/13975/10528. Fjala është për Letrën e Qeverisë serbe, kroate dhe sllovene, (J. Sumenkoviq, delegacioni i përhershëm i Mbretërisë së Serbëve, të Kroatëve dhe Sllovenëve në Lidhjen e Kombeve) dërguar Lidhjes së Kombeve, Gjenevë, 11 korrik 1929.
Robert Elise & Bejtullah Destani, redaktorë, Kosova, një histori dokumentare, nga lufta ballkanike deri në Luftën e Dytë Botërore, Koha, Prishtinë, maj 2019.
UNLAG, F: SdN (Minorities), Council Documents,1933, C.41-C.159 , (Confidential), “PROTECTION DES MINORITES EN YOUGOSLAVIE. PETITION DE DON JEAN BISAKU, DON ETIENNE KURTI ET DON LOUIS CONCERNANT LA SITUATION DE LA MINORITE ALBANAISE DANS LE ROYAUME DE YOGOSLAVIE”, Registry No: 4/612-612, Date(s): 1933-02-16 (Creation), (Doc. C. 647.1930.I.), Reference Code C-129-1933-I_FR.
UNLAG, F: SdN, “Minorités albanaises en Yougoslavie - Pétition du 15 janvier 1931 de Hassan Bey Prishtina”, Cote: R2166/4/25360/10528, Date(s): 1931 (Création/Production), Registry No: 4/25360/10528, Reference Code: R2166/4/25360/10528
Jusuf Osmani, Kolonizimi, reforma agrare dhe shpërngulja e shqiptarëve nga Kosova 1918-1991, Dokumente: Shpërngulja, vëllimi III, Prishtinë 2016.
Izber Hoti, Konferenca e Paqes në Paris (1919-1921) dhe çështja e viseve të pushtuara shqiptare, Artini, Prishtinë 2012.
Xheladin Shala, “Hasan Prishtina - Personalitet më i denjë kombëtare”, në: Seminar ndërkombëtar për gjuhë, letërsinë dhe kulturën shqiptare, 32/2, Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë 2013; Xheladin Shala, Hasan Prishtina Vështrim i shkurtër Atdhetarie, Instituti Albanologjik, Prishtinë 2014.
Shqip
Srpski
