Mehmet Pashë Deralla në gojëdhëna

Abstrakti

Në këtë hulumtim trajtohet jeta, vepra, kontributi dhe puna e Mehmet Pashë Derallës në themelimin e ushtrisë shqiptare dhe vendosjen e institucioneve shtetërore, ushtarake, policore në shërbim të atdheut dhe kombit shqiptar. Një djalë nga fshati Gradec, vendbanim rrëzë Sharrit, ndërmjet Tetovës dhe Gostivarit, të cilin e kishte rritur e përkujdesur Mehmet Pashë Deralla, kishte përparuar aq shpejt në hierarkinë perandorake, sa që një ditë ishte bërë këshilltar personal i Sulltan Hamitit në Stamboll. Pikërisht ky këshilltar do t'i shpëtojë jetën Mehmet Pashës, në një konflikt për çështje rezistence kundrejt pushtetit osman. Sulltani ka dashur ta dënojë me vdekje Mehmet Pashë Derallën, ndaj dhe ka thirr këshilltarin e dytë të tij, pikërisht bonjakun e dikurshëm të Gradecit, për të cilin ishte kujdesur pashai i Tetovës. Sulltani e pyet për këshillë, kurse gradecasi do t’i thotë: “Nëse merrni një veprim të tillë, mund të ngrihet në këmbë e gjithë Tetova”. Mehmet Pashë Deralla vinte nga një familje shqiptare me tradita atdhetare e ushtarake të Hasan Derallës nga fshati Gradec i anës së Gostivarit, në vitin 1843. Arsimin fillor e kreu në Tetovë, kurse të mesmin në Shkup. Pas kësaj studioi në Akademinë e parë ushtarake turke të Stambollit, ku u diplomua oficer me rezultate të shkëlqyeshme. Shërbeu në një regjiment këmbësorie në Anadoll. Më pas studioi në Akademinë e Dytë ose në Shkollën e Lartë të Shtatmadhorisë. Në vitin 1878 fiton gradën gjeneral brigade dhe shërben për disa vite në vise të Perandorisë turke, më pas kryen detyrën e komandantit të Vilajetit të Kosovës në Manastir dhe Shkup. Nga viti (1878-1881) mbështeti Lidhjen Shqiptare të Prizrenit në organizimin e forcave ushtarake të saj, së bashku me të atin e tij dhe kryente veprime luftarake kundër shovinizmit sllav. Pas shpërbërjes së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, angazhohet edhe në Kuvendin e Pejës, prej nga në vitin 1899 internohet në Bagdad. Këto janë disa nga karakteristikat që e shquajnë Mehmet Derallën nëpër periudhat historike. Është ministri i parë i Ushtrisë në historinë shqiptare.