Shteti dhe raporti me religjonet në Shqipëri (1920-1967)
DOI:
https://doi.org/10.59164/univers.v23i23.612Abstrakti
Diskutimi për formimin e shtetit shqiptar përfshiu edhe religjionin. Me shpalljen e Pavarësisë, qeveria e dalë nga Kuvendi Kombëtar i Vlorës e ruajti status quo-në e trashëguar nga Perandoria Osmane për çështjet fetare në Shqipëri. Sipas kapitulacioneve, ortodoksët i ruajtën lidhjet me Patrikanën dhe katolikët me Vatikanin, ndërsa myslimanët i shkëputën. Kjo situatë vazhdoi edhe në kohën e qeverisë së Esad Toptanit, të Princ Vidit, të Austro-Hungarisë, të Italisë si dhe të qeverisë së formuar nga Kongresi i Lushnjës.
Me pushtimin e vendit, në 7 prill 1939, për efekte politike, regjimi propagandonte se do të ruante lirinë dhe fenë, por synonte ndryshimin e përbërjes fetare të popullsisë. Propaganda kundër komunitetit mysliman zhvillohej edhe në faqet e shtypit të kohës. Një pjesë e shtypit italian botoi shkrime kundër fesë islame, me qëllim përçarjen midis myslimanëve, ortodoksëve dhe katolikëve.
Kur edhe këto veprime nuk patën sukses, ata ndërhynë drejtpërdrejt në çështjet e komunitetit. Nxisnin përçarjen midis klerikëve, duke i favorizuar disa me të holla dhe ushqime, por vetëm një pakicë e papërfillshme pranoi dhurata të tilla. Pushtuesit u munduan ta realizonin përçarjen dhe copëtimin e islamit duke aktivizuar e mbështetur sektet kryesore islame. Për këtë qëllim, mbështetën bektashizmin për ta vënë përballë Komunitetit Mysliman. Krahas përçarjes së myslimanëve, synohej bashkimi i të krishterëve nëpërmjet uniatizimit të ortodoksëve.
Praktikat e konvertimeve fetare kanë qenë gjithnjë të pranishme edhe pas formimit të shtetit shqiptar. Në vitet e luftës pati kërkesa të shumta për konvertime nga religjione të tjera në fenë islame. Me vendosjen e regjimit komunist, në nëntor të vitit 1944, Shqipëria u përfshi në perandorinë komuniste të Lindjes. Partia Komuniste luftoi për çrrënjosjen e botëkuptimit idealist, për pastrimin nga vetëdija e popullit të atyre që i quante “dogma mistike fetare dhe zakone të prapambetura”.
Lufta kundër religjioneve përfshinte edhe luftën kundër objekteve të kultit. Që kur erdhi në pushtet, Partia Komuniste e Shqipërisë u kujdes për edukimin ateist të masave dhe krijimin e njeriut të ri.
Në luftë kundër fesë mori pjesë masa e popullit që mbështeste regjimin, i cili propagandonte “kotësinë dhe dëmin e besimeve fetare”. Një numër i madh klerikësh, i të tre besimeve, të konsideruar nga regjimi komunist si reaksionarë, u sakrifikuan për besimin dhe fenë e tyre.
Fjalët kyçe:
religjion, myslimanë, ortodoksë, katolikë, propagandë ateisteShkarkimet
References
-
Rivista “D’ Albania”, Luglio 1940, Augusto Torre, Italia e Albania durante le Guerre Balcaniche (1912-13).
-
AQSH, fondi 132, (Pa vit), dosja 2.
-
AQSH, fondi 152, viti 1921, dosja 89. DOI: https://doi.org/10.1002/mmnd.48019210202
-
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1941, dosja 41.
-
Roberto Morozzo della Roca, “Kombësia dhe feja në Shqipëri” 1924-1944.
-
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1944, dosja 31. Letër e N/Myftinisë së Istokut, 7 mars 1944, Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Tiranë.
-
Leone G.B. Nigris- “L’Oriente cristiano e Roma”, Grottaferrato 1942.
-
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2193.
-
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2193.
-
Enver Hoxha. Vepra, vëll. 8.
-
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2200.
-
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1954, dosja nr. 1123.
-
Turhan Shilegu, “Lufta e klasave në Shqipëri 1948-1953”, f. 195-198.
-
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 38. Raport informativ mbi rezultatet e para të luftës kundër fesë dhe disa masa për thellimin e mëtejshëm të saj.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1966, dosja 248, fl. 3. Informacion mbi telegramin e Ernest Çobës, datë 16. VII. 1966.
-
AQSH, fondi Kisha Autoqefale e Shqipërisë, viti 1967, dosja 1371, f. 1.
-
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190. DOI: https://doi.org/10.1093/nq/14-5-190
-
AQSH, fondi 490, viti 1946, dosja 458, fl. 4. Vendim nr. 14, datë 6 mars 1946 i Këshillit të Ministrave.
-
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 38. Raport informativ mbi rezultatet e para të luftës kundër fesë dhe disa masa për thellimin e mëtejshëm të saj.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 1014. Letër protestë dërguar Enver Hoxhës nga xhemati dhe besimtarët e Elbasanit për vendimin e prishjes së xhamisë “Ballije” në Elbasan.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 1014. DOI: https://doi.org/10.1109/PGEC.1965.264168
-
Enver Hoxha, “Vepra”, vëll. 8.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1967, dosja 191, f. 4. Mbi zëvendësimin e praktikave dhe zakoneve fetare të jetës së përditshme të njerëzve me ceremoni dhe festat socialiste.
-
AQSH, fondi 591, viti 1913, dosja 2/1, f. 308-309, Nr.5748. Shkresë private për Romë, 10 shkurt 1913, Nr. 668, Koncept (Berchtold).
-
Enver Hoxha. “Vepra”, v. 6.
-
AQSH, fondi Mëkëmbësia e Përgjithshme, viti 1940, dosja 556, f. 5. Letër e kryegjyshit Salih Njazi Dede, dërguar Mëkëmbësisë së Përgjithshme, në tetor 1940.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 968. DOI: https://doi.org/10.2116/bunsekikagaku.14.968
-
AQSH, fondi 132, viti 1927, dosja 4. Letër, datë 15 gusht 1927 e delegatit apostolik në Shqipëri, Della Pietra.
-
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1963, dosja 48. Letër e kryemyftiut të Zonës Tiranë dërguar Kryesisë së Komunitetit Mysliman, nr. 11 prot., datë 12. 3. 1963.
-
AQSH, fondi Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, viti 1964, dosja 1228. Letër e Kryepeshkopit Paisi dërguar kryeministrit Mehmet Shehu, më 14.8.1964.
-
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1967, dosja 22, f. 1. Vendim nr. 2, datë 18.2.1967, i Këshilli i Përhershëm i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë.
-
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 1-9; Nr. 133 prot., Tepër sekret, Tiranë 27. II. 1967, Komiteteve të Partisë së Rretheve.
-
AQSH, fondi 132, viti 1921, dosja 8, f. 13-14. Letër e shoqërisë “Për të drejtat Kombëtare”, dërguar më 12 korrik 1921, delegatit apostolik në Shkodër, Ernest Kozzi. DOI: https://doi.org/10.1177/003591572101401007
-
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9, f. 25. Lista e ish- klerikëve që janë pushkatuar për veprimtari armiqësore; Sekret, Shkodër, më 22.12.1978.
-
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9, f. 262. Relacion, datë 10.9.1957, Mbi aktivitetin armiqësor të Klerit Katolik në Qark.
-
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9.
-
“Përlindja e Shqipënies”, 26/11 mars 1914. Shkrimi: “Austria e Italia për çështjen e protektoratit të katolikëve”, marrë nga gazeta “Temps” nga Vjena.
References
Rivista “D’ Albania”, Luglio 1940, Augusto Torre, Italia e Albania durante le Guerre Balcaniche (1912-13).
AQSH, fondi 132, (Pa vit), dosja 2.
AQSH, fondi 152, viti 1921, dosja 89. DOI: https://doi.org/10.1002/mmnd.48019210202
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1941, dosja 41.
Roberto Morozzo della Roca, “Kombësia dhe feja në Shqipëri” 1924-1944.
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1944, dosja 31. Letër e N/Myftinisë së Istokut, 7 mars 1944, Këshillit të Ulemave të Komunitetit Mysliman Tiranë.
Leone G.B. Nigris- “L’Oriente cristiano e Roma”, Grottaferrato 1942.
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2193.
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2193.
Enver Hoxha. Vepra, vëll. 8.
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1950, dosja nr. 2200.
AQSh, fondi i Kryeministrisë, viti 1954, dosja nr. 1123.
Turhan Shilegu, “Lufta e klasave në Shqipëri 1948-1953”, f. 195-198.
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 38. Raport informativ mbi rezultatet e para të luftës kundër fesë dhe disa masa për thellimin e mëtejshëm të saj.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1966, dosja 248, fl. 3. Informacion mbi telegramin e Ernest Çobës, datë 16. VII. 1966.
AQSH, fondi Kisha Autoqefale e Shqipërisë, viti 1967, dosja 1371, f. 1.
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190. DOI: https://doi.org/10.1093/nq/14-5-190
AQSH, fondi 490, viti 1946, dosja 458, fl. 4. Vendim nr. 14, datë 6 mars 1946 i Këshillit të Ministrave.
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 38. Raport informativ mbi rezultatet e para të luftës kundër fesë dhe disa masa për thellimin e mëtejshëm të saj.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 1014. Letër protestë dërguar Enver Hoxhës nga xhemati dhe besimtarët e Elbasanit për vendimin e prishjes së xhamisë “Ballije” në Elbasan.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 1014. DOI: https://doi.org/10.1109/PGEC.1965.264168
Enver Hoxha, “Vepra”, vëll. 8.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1967, dosja 191, f. 4. Mbi zëvendësimin e praktikave dhe zakoneve fetare të jetës së përditshme të njerëzve me ceremoni dhe festat socialiste.
AQSH, fondi 591, viti 1913, dosja 2/1, f. 308-309, Nr.5748. Shkresë private për Romë, 10 shkurt 1913, Nr. 668, Koncept (Berchtold).
Enver Hoxha. “Vepra”, v. 6.
AQSH, fondi Mëkëmbësia e Përgjithshme, viti 1940, dosja 556, f. 5. Letër e kryegjyshit Salih Njazi Dede, dërguar Mëkëmbësisë së Përgjithshme, në tetor 1940.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1965, dosja 968. DOI: https://doi.org/10.2116/bunsekikagaku.14.968
AQSH, fondi 132, viti 1927, dosja 4. Letër, datë 15 gusht 1927 e delegatit apostolik në Shqipëri, Della Pietra.
AQSH, fondi 14/APSTR, viti 1963, dosja 48. Letër e kryemyftiut të Zonës Tiranë dërguar Kryesisë së Komunitetit Mysliman, nr. 11 prot., datë 12. 3. 1963.
AQSH, fondi Kisha Ortodokse Autoqefale e Shqipërisë, viti 1964, dosja 1228. Letër e Kryepeshkopit Paisi dërguar kryeministrit Mehmet Shehu, më 14.8.1964.
AQSH, fondi Komuniteti Mysliman, viti 1967, dosja 22, f. 1. Vendim nr. 2, datë 18.2.1967, i Këshilli i Përhershëm i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë.
AQSH, fondi 14/APOU, viti 1967, dosja 190, f. 1-9; Nr. 133 prot., Tepër sekret, Tiranë 27. II. 1967, Komiteteve të Partisë së Rretheve.
AQSH, fondi 132, viti 1921, dosja 8, f. 13-14. Letër e shoqërisë “Për të drejtat Kombëtare”, dërguar më 12 korrik 1921, delegatit apostolik në Shkodër, Ernest Kozzi. DOI: https://doi.org/10.1177/003591572101401007
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9, f. 25. Lista e ish- klerikëve që janë pushkatuar për veprimtari armiqësore; Sekret, Shkodër, më 22.12.1978.
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9, f. 262. Relacion, datë 10.9.1957, Mbi aktivitetin armiqësor të Klerit Katolik në Qark.
AMPB, fondi Drejtoria e Parë e Sigurimit të Shtetit, dosja 9.
“Përlindja e Shqipënies”, 26/11 mars 1914. Shkrimi: “Austria e Italia për çështjen e protektoratit të katolikëve”, marrë nga gazeta “Temps” nga Vjena.