Tregime popullore rreth periudhes së Skënderbeut
DOI:
https://doi.org/10.62006/sf.v1i4.2823Аннотация
Ngjarjet heroike të kohës së Skënderbeut u ruajtën jo vetëm në gjuhën e kronikave dhe të veprave të historianëve, por edhe në zërin e gjallë të traditës — të gojëdhënave dhe të kujtimeve popullore — që fletuan ndër shekuj, duke u përcjellur gojë më gojë nga një brez në tjetrin . Në këto k u jtim e e gojëdhëna masat tona popullore kanë perceptuar në mënyrë të vetvetishme fakte t historike, kanë fiksuar mbresat, ndjenjat e tyre të mëdha. jehonën e një periudhe, kur populli ynë me luftrat e tij legjendare i qëndroi si shkëmb rrebeshit turk që kërkonte të vërshonte nëpër botë. Këto tregime kanë në qendër të vëmendjes figurën e heroit vigan Gjergj 'Kastriotit-Skënderbeut, i cili e udhëhoqi popullin tonë me vendosmëri per 25 v je t me radhë në këto beteja heroike, ku shkëlqyen aftësitë morale e luftarake, patriotizmi, energjitë e pashtershme të masave tona popullore. Rreth figurës së tij janë përqëndruar ngjarjet më të rëndësishme të kohës janë mishëruar tipare te një udhëheqësi të madh popullor, janë përgjithësuar virtytet e larta të tërë një populli. Si n jë simbol i qëndresës, i heroizmit dhe i luftrave ngadhnjimtare për liri, tradita popullore për Skënderbenë përbën një thesar shumë të çmuar të ndërgjegjes patriotike të popullit tonë, një 'dokument të shkëlqyer, që dëshmon se fama e Skënderbeut nuk u ruajt «vetëm nga jashtë» siç duan të thonë armiqtë e vendit tonë, por u skalit si në mermer në zemër të kombit nga vetë ata që e farkëtuan këtë epope të lavdishme. Ato tregojnë se sa pabaza janë tezat e gjith atyre që kanë dashur të mohojnë traditat liridashëse, vlerat dhe aftësitë krijuese të popullit tonë, të Gjorgjeviqëve, Gjurkoviqëve etj., të cilët kanë pretenduar se shqiptarët nuk qenë të zot të frymëzoheshin dhe të krijonin një letërsi gojore rreth heroit të ty re kombëtar.Скачивания
Библиографические ссылки
-
M. Barletius, Historia de v ita e t gestis Scanderbegi. Romae 1508-1510. Citimet këtu dhe më poshtë sipas botimit shqip. Tiran ë 1964: f. 3, 50, 51, 113, 169, 216, 255, 282, 283.
-
A. Sabeliko, Historiae Re rum Venetarum... Basileae 1570 f. 568 (Botim i parë 1487).
-
D. Franco, Gli illustri e t gloriosi g e s ti.... Vinegia 1584 f. 83, 85.
-
Relacione mbi g jendjen e Shqipërisë veriore dhe të mesme në shek. XV11 vëll. I f. 301.
-
F. Blancus, Georgius Castriottus... Venetiis 1636. Citimi nga botimi shqip. Tiran e 1957: f . 73.
-
E. Çelebia. Shqipnija para dy shekujsh. (Përkth. shqip) Tiran ë 1930 f. 126.
-
J.G. Hahn. Reise durch die Gebiete des Drin un d Wardar, Wien 1869 f. 8, 10, 11, 14.
-
J.G. Hahn. Reise durch die Gebiete des Drinund Wardar. Wien 1867 f. 19, 20, 21, 25.
-
A. Stratico. Manuale di letteratura albanese. Milano 1896 f. 127
-
A. Lorechio. Nazione albanese 1898, 16/8.
-
L.K. Kujtime kombëtare, Kalendari kombiar. Sofie 1901 f. 56 (3 gojëdhana nga fshatrat Bixullë, Preçë e Mollagjesh të Elbasanit).
-
Lkeni i Hasit. Giergj Kastrioü Skendërbegu (Gojëdhanat e popullit t’Kurbi- nit e t'Kruës). Albania IX 1905, nr. 12 f. 226-227; X 1906 nr. 1 f. 6, nr. 2 f. 27-28, nr. 4 f. 62-64.
-
L.N. Skënderbeu né liqen t’Ohrit; në Rraicë, Griqan, Bixëlle, Kopështi letrar 1918 nr. 1 f. 15, 16; Sk. në Guste të bardhë nr. 2 f. 9; Sopoti nr. 4 f. 14-15; Lufta e Mëlizës 1919 nr. 6 f. 14.
-
M. Sirdani. Skanderbegu mbas gojëdhanash. Shkodër 1926.
-
H.R. Skënderbeu në Bulqizë; S. në Liqe të zi, Normalisti 1929.
-
Gojdhanat mbi gurin e Sk. që gjëndet në katundin Burrarë (Tiranë). Edukata e re 1930, nr. 4 f. 159.
-
M. Sirdani. Zemra e Skanderbegut (Histori e legenda) Hylli i Dritës. Shkodër 1931, nr. 5 f. 291-299.
-
F.Gj. Guri i Skanderbegut dhe mullini me erë. Cirka 1936, nr. 4 f. 60-61.
-
M.Gj. Bushkashi. Shkolla shqiptare 1940.
-
Visaret e Kombit vëll. XIII. Tiranë 1944 f. 154, 173, 174.
-
Në këto kërkime mund të përmenden për rezultatet e tyre ekspeditat e punonjësve të Folklorit në: Malësi të Tiranës (1949); Krujë e Mat (1950); Pukë (1950 e 1956); Kukës, Tropojë, Lezhë e Shkodër (1952); Dibër e Mirditë (1953); Elba- san, Librazhd, Gramsh, Lum të Vlorës dhe në Bregun e detit (1954); Lurë (1957); Malsi e Shkodrës (1958, 1961), në Grykën e Zaranikës Elbasan (1959, 1966); Krujë e Mat 1967. Në ekspeditat e fundit materialet janë inçizuar edhe me manjetofon. Kontribut kanë dhënë në kërkimet e tyre dhe bashkëpunt. e jashtëm të Institutit Dhimitër S. Shuteriqi, Dhosi Liperi dhe Hilmi Sadiku.
-
Këngë popullore historike. Tiranë 1956 f. 45-57.
-
Historia e letërsisë shqipe Vell. I. Tiranë 1959, f. 60-62 etj.
-
E. Hoxha. Raport në Kongresin e I-rë të Partisë Komuniste të SJiqipërisë. Tiranë 1949, f. 5.
-
Barleti f. 340.
-
Barleti f. 340.
-
Tregime dhe këngë popullore. Tiranë 1967, II/2 nr. 3-5, f. 24.
-
Po aty II/2 nr. 6, f. 25.
-
Po aty IX/1 nr. 48, f. 123.
-
Barleti f. 297.
-
Fan S. Noli. Historia e Skënderbeut kryezotit të Arbërisë. Tiranë 1962 f. 87.
-
Valikardha nuk përmendet nga Barleti, por të dhënat e traditës, që e para- qesin këtë qendër si një vatër të gjallë legjendash. gjejnë mbështetje në dritën e dokumentave të reja. Prej këndej komandanti venedikas Antonio da Kozenca i shkruan më 17.IX.1464 dukës Kristofor Mora një akt të rëndësishëm ku flitet mbi inkursionet që bënte Skënderbeu për pajisjen e ushtrisë së tij me armë e ushqime; për zbuluesit që vinte heroi në gjurmimin e lëvizjeve të ushtrive armike etj. Nga ky dokument kuptohet se Valikardha (Valle Carda) ish në këtë kohë një qendër e banuar jo vetëm prej trupave shqiptare, por edhe prej forcave të tjera të ardhura nga jashtë (Krs. Francis Pall. I rapporti italo-albanesi intorno alla metà del secolo XV. Napoli, 1966, f. 202-204).
-
Barleti. f. 297.,
-
Kopështi letrar 1918, nr. 2 f. 9.
-
Barleti. f. 335.
-
Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun XI, nr. 3/1-2.
-
Barleti f. 372-373; F. Noli, Historia e Skënderbeut. Boston, 1921 f. 220.
-
Lkeni Hasit. Gjergj Kastrioti Skendërbeu. Albania 1906, nr. 2. f. 27-28 (MHFSH III f. 502), M. Sirdani. SJcanderbegu mbas gojëdhanash f. 19.
-
Barleti. f. 50.
-
Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun.
-
I jemi referuar vazhdimisht humanistit tonë të shquar, jo vetëm se vepra e tij për Skënderbenë ka një vlerë monumentale, por më tepër nga fakti se ngjarjet dhe të dhënat toponomastike të tij, sikurse është vënë re gjatë këtij punimi, gjejnë mbështetje të madhe në traditën popullore, qoftë edhe në raste, që paraqiten të diskutueshme (Stellushi, Sfetigradi, Oroniku, Mokrena etj.). Nuk mund të thuhet e njëjta gjë edhe për toponimet që shtohen p.sh. nga Biemi (Tornaçi, Otoneta etj.).
Библиографические ссылки
M. Barletius, Historia de v ita e t gestis Scanderbegi. Romae 1508-1510. Citimet këtu dhe më poshtë sipas botimit shqip. Tiran ë 1964: f. 3, 50, 51, 113, 169, 216, 255, 282, 283.
A. Sabeliko, Historiae Re rum Venetarum... Basileae 1570 f. 568 (Botim i parë 1487).
D. Franco, Gli illustri e t gloriosi g e s ti.... Vinegia 1584 f. 83, 85.
Relacione mbi g jendjen e Shqipërisë veriore dhe të mesme në shek. XV11 vëll. I f. 301.
F. Blancus, Georgius Castriottus... Venetiis 1636. Citimi nga botimi shqip. Tiran e 1957: f . 73.
E. Çelebia. Shqipnija para dy shekujsh. (Përkth. shqip) Tiran ë 1930 f. 126.
J.G. Hahn. Reise durch die Gebiete des Drin un d Wardar, Wien 1869 f. 8, 10, 11, 14.
J.G. Hahn. Reise durch die Gebiete des Drinund Wardar. Wien 1867 f. 19, 20, 21, 25.
A. Stratico. Manuale di letteratura albanese. Milano 1896 f. 127
A. Lorechio. Nazione albanese 1898, 16/8.
L.K. Kujtime kombëtare, Kalendari kombiar. Sofie 1901 f. 56 (3 gojëdhana nga fshatrat Bixullë, Preçë e Mollagjesh të Elbasanit).
Lkeni i Hasit. Giergj Kastrioü Skendërbegu (Gojëdhanat e popullit t’Kurbi- nit e t'Kruës). Albania IX 1905, nr. 12 f. 226-227; X 1906 nr. 1 f. 6, nr. 2 f. 27-28, nr. 4 f. 62-64.
L.N. Skënderbeu né liqen t’Ohrit; në Rraicë, Griqan, Bixëlle, Kopështi letrar 1918 nr. 1 f. 15, 16; Sk. në Guste të bardhë nr. 2 f. 9; Sopoti nr. 4 f. 14-15; Lufta e Mëlizës 1919 nr. 6 f. 14.
M. Sirdani. Skanderbegu mbas gojëdhanash. Shkodër 1926.
H.R. Skënderbeu në Bulqizë; S. në Liqe të zi, Normalisti 1929.
Gojdhanat mbi gurin e Sk. që gjëndet në katundin Burrarë (Tiranë). Edukata e re 1930, nr. 4 f. 159.
M. Sirdani. Zemra e Skanderbegut (Histori e legenda) Hylli i Dritës. Shkodër 1931, nr. 5 f. 291-299.
F.Gj. Guri i Skanderbegut dhe mullini me erë. Cirka 1936, nr. 4 f. 60-61.
M.Gj. Bushkashi. Shkolla shqiptare 1940.
Visaret e Kombit vëll. XIII. Tiranë 1944 f. 154, 173, 174.
Në këto kërkime mund të përmenden për rezultatet e tyre ekspeditat e punonjësve të Folklorit në: Malësi të Tiranës (1949); Krujë e Mat (1950); Pukë (1950 e 1956); Kukës, Tropojë, Lezhë e Shkodër (1952); Dibër e Mirditë (1953); Elba- san, Librazhd, Gramsh, Lum të Vlorës dhe në Bregun e detit (1954); Lurë (1957); Malsi e Shkodrës (1958, 1961), në Grykën e Zaranikës Elbasan (1959, 1966); Krujë e Mat 1967. Në ekspeditat e fundit materialet janë inçizuar edhe me manjetofon. Kontribut kanë dhënë në kërkimet e tyre dhe bashkëpunt. e jashtëm të Institutit Dhimitër S. Shuteriqi, Dhosi Liperi dhe Hilmi Sadiku.
Këngë popullore historike. Tiranë 1956 f. 45-57.
Historia e letërsisë shqipe Vell. I. Tiranë 1959, f. 60-62 etj.
E. Hoxha. Raport në Kongresin e I-rë të Partisë Komuniste të SJiqipërisë. Tiranë 1949, f. 5.
Barleti f. 340.
Barleti f. 340.
Tregime dhe këngë popullore. Tiranë 1967, II/2 nr. 3-5, f. 24.
Po aty II/2 nr. 6, f. 25.
Po aty IX/1 nr. 48, f. 123.
Barleti f. 297.
Fan S. Noli. Historia e Skënderbeut kryezotit të Arbërisë. Tiranë 1962 f. 87.
Valikardha nuk përmendet nga Barleti, por të dhënat e traditës, që e para- qesin këtë qendër si një vatër të gjallë legjendash. gjejnë mbështetje në dritën e dokumentave të reja. Prej këndej komandanti venedikas Antonio da Kozenca i shkruan më 17.IX.1464 dukës Kristofor Mora një akt të rëndësishëm ku flitet mbi inkursionet që bënte Skënderbeu për pajisjen e ushtrisë së tij me armë e ushqime; për zbuluesit që vinte heroi në gjurmimin e lëvizjeve të ushtrive armike etj. Nga ky dokument kuptohet se Valikardha (Valle Carda) ish në këtë kohë një qendër e banuar jo vetëm prej trupave shqiptare, por edhe prej forcave të tjera të ardhura nga jashtë (Krs. Francis Pall. I rapporti italo-albanesi intorno alla metà del secolo XV. Napoli, 1966, f. 202-204).
Barleti. f. 297.,
Kopështi letrar 1918, nr. 2 f. 9.
Barleti. f. 335.
Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun XI, nr. 3/1-2.
Barleti f. 372-373; F. Noli, Historia e Skënderbeut. Boston, 1921 f. 220.
Lkeni Hasit. Gjergj Kastrioti Skendërbeu. Albania 1906, nr. 2. f. 27-28 (MHFSH III f. 502), M. Sirdani. SJcanderbegu mbas gojëdhanash f. 19.
Barleti. f. 50.
Tregime dhe këngë popullore për Skënderbeun.
I jemi referuar vazhdimisht humanistit tonë të shquar, jo vetëm se vepra e tij për Skënderbenë ka një vlerë monumentale, por më tepër nga fakti se ngjarjet dhe të dhënat toponomastike të tij, sikurse është vënë re gjatë këtij punimi, gjejnë mbështetje të madhe në traditën popullore, qoftë edhe në raste, që paraqiten të diskutueshme (Stellushi, Sfetigradi, Oroniku, Mokrena etj.). Nuk mund të thuhet e njëjta gjë edhe për toponimet që shtohen p.sh. nga Biemi (Tornaçi, Otoneta etj.).
Загрузки
Опубликован
Как цитировать
Выпуск
Раздел
Лицензия
Copyright (c) 2023 Akademia e Studimeve Albanologjike

Это произведение доступно по лицензии Creative Commons «Attribution-NonCommercial-ShareAlike» («Атрибуция — Некоммерческое использование — На тех же условиях») 4.0 Всемирная.
