Ndihmesa të Kolec Topallit për çështjen e nyjave të shqipes (Mbi monografinë “Nyjat e Shqipes”, Toena, Tiranë, 2009)

Anila Omari

Autorët

Anila Omari

Abstract

Ndër studimet e tij të shumta për probleme të veçanta të gramatikës historike të shqipes, çështja e nyjave e ka tërhequr në mënyrë të veçantë Kolec Topallin, duke i kushtuar një monografi më vete. “Nyjat e shqipes” është një studim i plotë monografik për të gjitha llojet e nyjave në gjuhën shqipe, me interes të veçantë për faktin se shqipja, në dallim nga gjuhët kryesore europiane, paraqet specifikën e dy palë nyjave, të prapme dhe të përparme. Autori, duke u mbështetur në dijen dhe arritjet e shkencës së deritanishme, ka sjellë të plotë gjithë problematikën komplekse të nyjave të shqipes dhe është përpjekur t’u japë zgjidhje çështjeve të lëna pezull ose të zgjidhura në mënyrë jobindëse.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Për një vështrim historik të trajtimit të nyjave të shqipes shih S. Riza, “Historiku e kritika e trajtimeve të deritanishme të nyjave të shqipes nga gramatikanët përshkrues”, Studime filologjike, nr. 3-4, 1991, f. 87-115.
H. Pedersen, “Bidrag til den albanesiske sproghistorie”, Festskrift til Vilhelm Thomsen, 1894, f. 248.
M. La Piana, Studi Linguistici Albanesi I, Palermo, 1939, f. 29 v.
N. Mjedja, Vrejtje mbi artikuj e premna pronës të giuhës shqipe, Shkodrë, 1934, f. 20.
Al. Graur, “Questions latino-roumaines. 2. A propos de l’article postposé”, Romania, 50, Paris, 1929, f. 475 vv.; Po ai, “Autour de l’article postposé”, Bulletin Linguistique, V, Paris – Bucureşti, 1937, f. 204v.; Po ai, “De nouveau sur l’article postposé en roumain”, Revue Roumaine de Linguistique, nr. 1, Bucarest, 1967. Për shqipen këtë tezë e mbështet edhe E. Likaj, “Disa çështje të zhvillimit historik të nyjave në gjuhën shqipe”, Studime Filologjike, nr. 4, 1977.
S. Riza, “Nyjat e shqipes”, Buletin i USHT. Seria Shkencat Shoqërore, nr. 4, 1958, f. 11 v; Po ai, “Probleme të nyjave të shqipes”, SF, nr.1, 1982, f.121 v.
B. Bokshi, Rruga e formimit të fleksionit të sotëm nominal të shqipes, Prishtinë, 1980; Po ai, Prapavendosja e nyjës në gjuhët ballkanike, Prishtinë, 1984.
E. Çabej, “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, në Studime Gjuhësore IV, Rilindja, Prishtinë, 1977, f. 111v. Botuar së pari në BUSHT SSHSH, nr. 1, 1963. Shih edhe argumente të mëtejshme në replikën e tij ndaj vërejtjeve të S. Rizës për çështjen e nyjave në: “Për disa çështje të morfologjisë historike të shqipes dhe të metodës shkencore”, Gjurmime albanologjike (Shkencat filologjike) 41/42, Prishtinë, 2011/2012, fq. 21-51.
Sh. Demiraj, Sistemi i lakimit në gjuhën shqipe, Tiranë, 1975, f. 164 v.; Po ai, Gramatikë historike e gjuhës shqipe. Tiranë, 1985, f. 308 v.
Një tezë të tillë për pikënisjen e procesit të formimit të nyjës nga rasa gjinore e emrave sipas modelit fillestar emër + element i pranëvënë + emër (më pas emër + element i pranëvënë + përcaktor) e ka hedhur në diskutimin shkencor në të njëjtën kohë edhe Aristotel Spiro, në “Evolucioni paralel i nyjave të përparme e të prapme në gjuhën shqipe”, Studime filologjike, nr. 3-4, 2009, f. 163-172. Gjithsesi ai nuk pranon një dëftorth anaforik të paravendosur në këtë skemë.
K. Topalli, Nyjat e shqipes, Toena, Tiranë, 2009, f. 47-70.
E. Çabej, “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, art. cit., f. 114.
Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, UT, 8 nëntori, Tiranë, 1986, f. 307-308.
S. Riza, “Nyjat e shqipes”, art. cit..
S. Mansaku, vërejtje e bërë në diskutimin në departamentin e gramatikës të studimit për “Nyjat e shqipes” të K. Topallit.
Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, vep. cit., f. 307- 308.
E. Çabej, art. i cit., f. 106.
Në tekste më të vona të latinishtes perëndimore të ndikuara nga gjuha e folur janë vërejtur raste që përmbajnë ille në rol përcaktori të prapavendosur emrit, p.sh. montes illi “malet ato”, speluncam illam “shpella ajo” në Peregrinatio Egeriae, tekst i shkruar rreth vitit 400 pas Kr. Shih G. Brâncuş, “Shënime mbi prapavendosjen e nyjës së shquarsisë”, në: Lidhje linguistike rumuno-shqiptare. Kërkime mbi fondin trako-dak te gjuhës rumune. Botim i Institutit Rumun të Trakologjisë, Biblioteka Trakologjike. 1999, f. 74. (Përktheu nga rumanishtja: Luan Topçiu.). Shih: http://www.scribd.com/doc/29211546/Lidhje-linguistike-rumuno-shqiptare-Brancuş-Grigore-1999.
Shih Maria Manoliu, “The conversational factor in language change. From prenominal to postnominal demonstratives”, në: Laurel J. Brinton (ed.), Historical linguistics 1999: Selected Papers from the 14th International Conference on Historical Linguistics, Vancouver, 9-13 august 1999, John Benjamins, Amsterdam, 2001, f. 188.
E. Çabej, art. i cit., f. 111-113.
G. Brâncuş, “Shënime mbi prapavendosjen e nyjës së shquarsisë”, vep. cit. f. 75v.
Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, vep. cit., f. 305 v., 309, 326-337, 541 v.
Po ai, vep. cit, f. 336.
E. Banfi, Linguistica balcanica, Zanichelli, Bologna, 1985, f. 69.
Sh. Demiraj, vep. cit., f. 335 v.
Alexandru Rosetti, Istoria limbii române, de la origini până în secolul al XVII-lea, Editura pentru Literatură, București, 1968, f. 235-236, cituar sipas M. Manoliu, vep. cit. f. 188.
https://www.fwf.ac.at/de/wissenschaft-konkret/projektvorstellungen-archiv/2008/pv200805-1/
E. Hamp, “Yougoslavia – a crossroad of Sprachbünde”, Zeitschrift für Balkanologie, 25, R. Trofenik, 1989, f. 47, cituar sipas B. Joseph, “Romanian and the Balkans. Some Comparative Perspectives”, në: Emergence of the Modern Language Sciences: Studies on the Transition from Historical-Comparative to Structural Linguistics in honour of E. F. K. Koerner, John Benjamins, Amsterdam, 1999, f. 222.
K. Topalli, Nyjat e shqipes, vep. cit. f.71-79.
K. Topalli, Nyjat e shqipes, vep. cit., f. 93-99.
M. La Piana, “I dialetti siculo-albanesi”, në: M. Mandalà (ed.), Albanesi in Sicilia, A.C. Mirror, Palermo, 2003, f. 80 v.

References

Për një vështrim historik të trajtimit të nyjave të shqipes shih S. Riza, “Historiku e kritika e trajtimeve të deritanishme të nyjave të shqipes nga gramatikanët përshkrues”, Studime filologjike, nr. 3-4, 1991, f. 87-115.

H. Pedersen, “Bidrag til den albanesiske sproghistorie”, Festskrift til Vilhelm Thomsen, 1894, f. 248.

M. La Piana, Studi Linguistici Albanesi I, Palermo, 1939, f. 29 v.

N. Mjedja, Vrejtje mbi artikuj e premna pronës të giuhës shqipe, Shkodrë, 1934, f. 20.

Al. Graur, “Questions latino-roumaines. 2. A propos de l’article postposé”, Romania, 50, Paris, 1929, f. 475 vv.; Po ai, “Autour de l’article postposé”, Bulletin Linguistique, V, Paris – Bucureşti, 1937, f. 204v.; Po ai, “De nouveau sur l’article postposé en roumain”, Revue Roumaine de Linguistique, nr. 1, Bucarest, 1967. Për shqipen këtë tezë e mbështet edhe E. Likaj, “Disa çështje të zhvillimit historik të nyjave në gjuhën shqipe”, Studime Filologjike, nr. 4, 1977.

S. Riza, “Nyjat e shqipes”, Buletin i USHT. Seria Shkencat Shoqërore, nr. 4, 1958, f. 11 v; Po ai, “Probleme të nyjave të shqipes”, SF, nr.1, 1982, f.121 v.

B. Bokshi, Rruga e formimit të fleksionit të sotëm nominal të shqipes, Prishtinë, 1980; Po ai, Prapavendosja e nyjës në gjuhët ballkanike, Prishtinë, 1984.

E. Çabej, “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, në Studime Gjuhësore IV, Rilindja, Prishtinë, 1977, f. 111v. Botuar së pari në BUSHT SSHSH, nr. 1, 1963. Shih edhe argumente të mëtejshme në replikën e tij ndaj vërejtjeve të S. Rizës për çështjen e nyjave në: “Për disa çështje të morfologjisë historike të shqipes dhe të metodës shkencore”, Gjurmime albanologjike (Shkencat filologjike) 41/42, Prishtinë, 2011/2012, fq. 21-51.

Sh. Demiraj, Sistemi i lakimit në gjuhën shqipe, Tiranë, 1975, f. 164 v.; Po ai, Gramatikë historike e gjuhës shqipe. Tiranë, 1985, f. 308 v.

Një tezë të tillë për pikënisjen e procesit të formimit të nyjës nga rasa gjinore e emrave sipas modelit fillestar emër + element i pranëvënë + emër (më pas emër + element i pranëvënë + përcaktor) e ka hedhur në diskutimin shkencor në të njëjtën kohë edhe Aristotel Spiro, në “Evolucioni paralel i nyjave të përparme e të prapme në gjuhën shqipe”, Studime filologjike, nr. 3-4, 2009, f. 163-172. Gjithsesi ai nuk pranon një dëftorth anaforik të paravendosur në këtë skemë.

K. Topalli, Nyjat e shqipes, Toena, Tiranë, 2009, f. 47-70.

E. Çabej, “Rreth disa çështjeve të historisë së gjuhës shqipe”, art. cit., f. 114.

Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, UT, 8 nëntori, Tiranë, 1986, f. 307-308.

S. Riza, “Nyjat e shqipes”, art. cit..

S. Mansaku, vërejtje e bërë në diskutimin në departamentin e gramatikës të studimit për “Nyjat e shqipes” të K. Topallit.

Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, vep. cit., f. 307- 308.

E. Çabej, art. i cit., f. 106.

Në tekste më të vona të latinishtes perëndimore të ndikuara nga gjuha e folur janë vërejtur raste që përmbajnë ille në rol përcaktori të prapavendosur emrit, p.sh. montes illi “malet ato”, speluncam illam “shpella ajo” në Peregrinatio Egeriae, tekst i shkruar rreth vitit 400 pas Kr. Shih G. Brâncuş, “Shënime mbi prapavendosjen e nyjës së shquarsisë”, në: Lidhje linguistike rumuno-shqiptare. Kërkime mbi fondin trako-dak te gjuhës rumune. Botim i Institutit Rumun të Trakologjisë, Biblioteka Trakologjike. 1999, f. 74. (Përktheu nga rumanishtja: Luan Topçiu.). Shih: http://www.scribd.com/doc/29211546/Lidhje-linguistike-rumuno-shqiptare-Brancuş-Grigore-1999.

Shih Maria Manoliu, “The conversational factor in language change. From prenominal to postnominal demonstratives”, në: Laurel J. Brinton (ed.), Historical linguistics 1999: Selected Papers from the 14th International Conference on Historical Linguistics, Vancouver, 9-13 august 1999, John Benjamins, Amsterdam, 2001, f. 188.

E. Çabej, art. i cit., f. 111-113.

G. Brâncuş, “Shënime mbi prapavendosjen e nyjës së shquarsisë”, vep. cit. f. 75v.

Sh. Demiraj, Gramatikë historike e gjuhës shqipe, vep. cit., f. 305 v., 309, 326-337, 541 v.

Po ai, vep. cit, f. 336.

E. Banfi, Linguistica balcanica, Zanichelli, Bologna, 1985, f. 69.

Sh. Demiraj, vep. cit., f. 335 v.

Alexandru Rosetti, Istoria limbii române, de la origini până în secolul al XVII-lea, Editura pentru Literatură, București, 1968, f. 235-236, cituar sipas M. Manoliu, vep. cit. f. 188.

https://www.fwf.ac.at/de/wissenschaft-konkret/projektvorstellungen-archiv/2008/pv200805-1/

E. Hamp, “Yougoslavia – a crossroad of Sprachbünde”, Zeitschrift für Balkanologie, 25, R. Trofenik, 1989, f. 47, cituar sipas B. Joseph, “Romanian and the Balkans. Some Comparative Perspectives”, në: Emergence of the Modern Language Sciences: Studies on the Transition from Historical-Comparative to Structural Linguistics in honour of E. F. K. Koerner, John Benjamins, Amsterdam, 1999, f. 222.

K. Topalli, Nyjat e shqipes, vep. cit. f.71-79.

K. Topalli, Nyjat e shqipes, vep. cit., f. 93-99.

M. La Piana, “I dialetti siculo-albanesi”, në: M. Mandalà (ed.), Albanesi in Sicilia, A.C. Mirror, Palermo, 2003, f. 80 v.

Ndihmesa të Kolec Topallit për çështjen e nyjave të shqipes (Mbi monografinë “Nyjat e Shqipes”, Toena, Tiranë, 2009)

Autorët

Abstract

Downloads

References

References

Downloads

Published

How to Cite

Numër

Section

License

rrethprojektit

Rreth revistës

mostviewed

Language

Seksionet

Information